Մեդիա և գլոբալիզացիա

Տաթևիկ Բեգլարյան


Ջոն Սինքլեյր
Հաղորդակցություն և մեդիա ուսումնասիրություններ
/Մշակույթի և մեդիայի սոցիոլոգիա/

Ամենօրյա կյանքում “գլոբալիզացիան” սովորաբար վերաբերում է գլոբալ մակարդակով տնտեսական և քաղաքական ինտեգրացիային, մինչդեռ այն ունի նաև կարևոր մշակութային կողմ, որտեղ մեդիային բաժին է ընկնում կենտրոնական դերը։ Իրոք, սոցիոլոգիայում և այլ գիտություններում, որոնք ուսումնասիրում են մեդիան, գլոբալիզացիայի սահմանումը պետք է հաշվի առնի ներկա իրականությունը, երբ գլոբալ ինստիտուտները, հատկապես մեդիայի մեջ, ազդեցություն ունեն ազգային շահերի գործընթացների և կառուցվածքի վրա, ինչպես նաև ազգային մշակույթի վրա։ Այս իմաստով, մեդիայի գլոբալիզացիան վերաբերում է նրան, թե ինչպես են ազգային մեդիա համակարգերի մեծ մասը միջազգայնացվում, դառնում բաց` արտաքին ազդեցության համար, ինչպիսին են իրենց բովանդակությամբ, սեփականատիրության ձևով և կառավարմամբ։ Սա մշակութային երևույթ է, որն ազդում է մեր ժամանակակից ինքնորոշման զգացողության վրա, բայց նաև սերտ կապված է գլոբալիզացիայի շարժիչ ուժ հանդիսացող քաղաքական գործոններից, դրանցից նկատելի են ազգային շուկաների ապակայունությունը, առևտրի և ներդրումների ազատականցումը, որոնք իրենց հերթին բերում են գլոբալ կոորպորացիաների ներխուժման։

ՄԵԴԻԱ և ԳԼՈԲԱԼ ԿՈՐՊՈՐԱՑԻԱՆԵՐ

Արդի գլոբալ կապիտալիզմը բնութագրող կորպորացիաները սեփական մասնաբաժնով հիմնարկություններ են, որոնք ծնունդ են առել մեծ ազգային ընկերություններից և 1960 և 1970-ականներին դարձել “տրանսազգային” և ապա միջազգային։ Նշանակում է, դրանք դարձել են իրենց ընկերությունների հետ ավելի բարդ փոխկապակցված և ավելի ապակենտրոնացված իրենց գործողություններում ։
Մեդիայի հետ ամենամեծ կապն ունեն լայն սպառման ապրանքներ արտադրողները, որոնց արտադրանքը արտադրվում և սպառվում է ամբողջ աշխարհով մեկ, ինչպիսիք են Coca-Cola-ն և Ford-ը։ Սրանք սկզբնապես ամերիկյան էին, բայց կան նաև բրիտանական, հոլանդական, ֆրանսիական և վերջերս նաև շատ ասիական ընկերություններ։ Այս ընկերությունները գլոբալ գովազդատուներ են, որոնց մեդիա կորպորացիաները ստանում են իրենց եկամուտը և որոնց շուկայի փնտրման մեջ շարժիչ ուժ ունի մեդիայի գլոբալիզացումը։
Կան մի քանի գլոբալ մեդիա կորպորացիաներ, ինչպիսին է Sony-ն, որը իր գործունեությունը սկսել է որպես որպես կրիչներ արտադրող և ապա զարգացել մեդիա բովանդակության արտադրության մեջ, Sony-ի դեպքում՝ կինո և ձայնագրություններ։ Այլ ընկերություններ էլ սկսել և զարգացել են որպես մեդիա արտադրողներ։ Նրանք արագ աճեցին 20-րդ դարի վերջին տասնամյակներում սեփականաշնորհման և առևտրի տնտեսական ազատականացման գաղափարախոսաական և կառուցվածքային ուղու շնորհիվ, որը բնորոշ էր այդ ժամանակաշրջանին, բայց նաև տեխնոլոգիական զարգացումների շարքով, մասնավորապես մեդիայի և հեռահաղորդակցության մոտեցման միտումով։
Նոր գաղափարախոսաական մթնոլորտը մեծապես փոխեց մեդիա արտադրության կարգավորումը։ ՄԻ նշանակալի օրինակով երևում է, երբ սկսվեց Արևմտյան Եվրոպայի հեռուստատեսությունների մեծամասշտաբ մասնավորեցումը 1980-ականներին` ներառելով մեծ ազգային արբանյակային հեռուստատեսությունների առաջին դեպքերը, News Corporation-ը Ռուպերտ Մըրդոքի նախագահությամբ, գնեց BSkyB-ն Բրիտանիայում և դարձավ նոր ղեկավարության տիպիկ մոդել։
Հերմանի և Նաք Չեսնիի 1997-ի գլոբալ մեդիա կորպորացիայի դասակարգման մեջ News Corporation-ը 5-րդն էր ցանկում։ Time Warner-ը առաջին շարքերում էր նույնիսկ մինչև America On Line-ի հետ միացումը, նրանից առաջ Disney-ն էր և եվրոպական ամենամեծ մեդիա կորպորացիա Bertelsmann-ը։ Առաջին շարքերում նշանակալի էին այն ընկերությունները, որոնք օգուտ քաղեցին տեխնոլոգիական առաջընթացից, օրինակ General Electric և Liberty Media-ն։ Երկրորդ տասնյակը կազմված էր ամերիկյան թերթերից և ինֆորմացիոն ծառայության ընկերություններից, ինչպես նաև մի շարք եվրոպական մեդիա գրուպերից և խոշոր մեդիա միավորումներից, որոնք ձևավորվել էին Լատինական Ամերիկայում և Ասիայում։ Ինչևէ, ամենամեծ մեդիա կոորպորացիաները գրեթե բոլորն էլ ամերիկյան են, և սա շարունակում է մնալ հիմնական գիծը մեդիա գլոբալիզացիայի մեջ։
Ինչպես և հորիզոնական ինտեգրացիան “նոր” մեդիայի, ինչպիսին են Ինտերնետ ծառայությունները և արբանյակային հեռուստատեսությունը, “հին” մեդիայի հետ, օրինակ՝ տպագիր մամուլը և տրադիցիոն հեռուստատեսությունը, այս կորպորացիաները բնութագրվում են նաև ուղղաձիգ ինտեգրացիայով։ Այսինքն, բիզնես ցիկլի հաջորդ փուլի գործունեությամբ զբաղվող ընկերությունները միավորվում են մի ընդհանուր հովանոցի ներքո, օրինակ՝ կինոարտադրության ընկերությունը ունի մի շարք փոխկապակցված դուստր ընկերություններ, որոնք զբաղվում են ֆիլմերի գովազդով և ցուցադրմամբ կամ արտադրում են Video և DVD խտասկավառակներ։ Արժե նաև նկատել, որ աուդիովիզուալ մեդիան ավելի ընդունակ է հաղթահարելու ազգային խորչընդոտները, քան տպագիր մեդիան։

“Մշակութային Իմպերիալիզմից” դեպի “Գլոբալիզացիա”

Տեսական և ընդդիմադիր քննադատության մեծ մասը վերջին տասնամյակներում դիտվում է որպես պատասխան կորպորացիաների տարբեր տեսակների աճին, որոնք ունեն ազդեցություն տեղական պետությունների վրա և սոցիալական ու մշակութային արդյունք ազգաբնակչության վրա։ Մասնավորապես, 1970-1980-ականների “մշակութային իմպերիալիզմի” ամբողջ բանավեճը հիմա անդրադառնում է ազգային պետությունների ընդդիմության մեջ, քանի որ նրանք ընդունել են գլոբալիզացիան այն ժամանակ, երբ միջազգային գլոբալիզացիան կրում էր մի կողմից “Արևմուտքի” և երրորդ աշխարհի երկրների անհավասարության, մյուս կողմից սառը պատերազմի ճնշման ազդեցությունը։ Իրոք, միայն արևելյան բլոկի փլուզումից հետո գլոբալիզացիայի խոսքը սկսեց գերակայել մշակութային իմպերիալիզմին։
Գլոբալիզացիայի դարը, բոլոր դեպքերում, անցյալի դրոշմն է կրում և իր զարգացման մեջ ապացուցում, որ աշխարհում տնտեսական և քաղաքական ինտեգրացիան է անհրաժեշտաբար բերում “գլոբալ մշակույթի”: Այս տեսակետը ենթադրում է ազգային պետությունների ուժի նվազեցում` ի համեմատություն գլոբալ ուժերի, ինչպիսիք են ազգությունից վեր մշակութային ինքնորոշման նոր ձևերը։ Դրանք զարգանում են, մինչդեռ ազգային մշակույթը գնալով ավելի նվազելի դեր է ստանձնում ունիվերսալ մեդիա մշակույթի մեջ։
Ազգային ուժերի մշակութային կողմը երկու մարտահրավեր ունի:
Նախ գլոբալիցացիան նպաստում է մարդկանց` սահմաններ չճանաչող տեղաշարժին, որը բերում է ցանկացած ազգի մեջ մշակութային և լեզվական ունակություններ ունեցող ներկայացուցիչներ ունենալուն։ Այսինքն, հիմա մշակութային առումով պետություններն ավելի քիչ միատարր են, քան անցյալում, և ավելին, շնորհիվ ժամանակակից մեդիայի, տարբեր հետաքրքրություններով բնակչությունը կարող է ունենալ ուժեղ մշակութային և լեզվական կապեր իր հայրենիքի հետ։ Այս միտումը ունի կարևոր մշակութային ազդեցություն մշակույթի ավանդական սոցիոլոգիական ընկալման վրա, որի արմատները գալիս էին այսպես կոչված “օրգանական” կյանքի ձևից, երբ որոշ մարդիկ ապրում էին միայն որոշակի աշխարհագրական վայրում։
Երկրորդ հերթին, ազգային մշակույթները, որոնք մշակութային իմպերիալիզմը որպես զենք էր օգտագործում` արտաքին ազդեցության դեմ պայքարելու համար, հիմա հանդիսանում են գաղափարախոսական կառույցներ, որոնց միջոցով դոմինանտ սոցիալական խմբերը ազգային պետության մեջ օրինականացվում են ու հաստատվում իրենց դոմինանտության մեջ /և սեռի, և էթնիկ ու դասակարգային առումներով/։ Այսպիսով, սեռի և սեռական նախընտրությունների ունիվերսալ սոցիալական շարժումների հիման վրա գլոբալ միգրացիան առաջ է բերել տարբերություններ, որոնք նախկինում թաքնված էին ազգային շղարշի ներքո, այնպես որ ազգային պետությունները կորցնում են իրենց մշակութային և ազգային հեղինակությունը միևնույն ժամանակ, նրանց սուվերենությունը վտանգի տակ է տնտեսական և քաղաքական գլոբալիղացիայով:

ԳԼՈԲԱԼԻԶԱՑԻԱՅԻ ՏԵՍԱԲԱՆՆԵՐԸ

Մեդիայի գլոբալիզացիան թույլ է տալիս մարդկության տարբեր շերտերի համար հասանելի դարձնել ամբողջ աշխարհի մասշտաբով ինֆորմացիայի և զբաղմունքների այնպիսի մեծ ծավալ, ինչպիսին նախկինում երբեք չի եղել։ Դեպքերի կատարման հենց պահին նրանք կարող են ականատես լինել գլոբալ մեդիայի դեպքերին, ինչպիսիք են պարբերաբար կատարվող և պլանավորված Օլիմպիական խաղերը, և բոլորովին յուրօրինակ և չսպասված դեպքերը, ինչպիսին էր 2001-ի սեպտեմբերի 11-ը ԱՄՆ-ում /Դայան և Քանց, 1992/: Կարևոր է հիշատակել, որ ժամանակակից գլոբալիզացիայի տեսաբանները չեն մտահոգվում այն ենթադրությամբ, որ գլոբալ մշակույթը անդիմադրելիորեն կբերի միատարրության, ինչպես իրենց նախորդները։
Արջան Ապադուրայը /1990/ եղել է ամենաազդեցիկ տեսաբաններից մեկը, ով բնորոշեց “հոսքերը”, ընդ որում՝ մարդկանց, մեդիայի, տեխնոլոգիայի, կապիտալի և մտքերի, որոնք կազմում են գլոբալիզացիան։ Այս հոսքերը “անջատական” են, այսինքն՝ գործում են միմյանցից անկախ, ի տարբերություն Մարքսի տեսությունների, որոնց համաձայն` մշակութային ֆենոմենը բխում է տնտեսական գործունեությունից։ Մարքսիստական տեսությունները շեշտում են, որ մշակութային միատարրության զարգացումը բերում է աշխարհասփյուռ մեդիա բովանդակության նմանության, մասնավորապես “ամերիկանիզացման”: Ապադուրայը ընդունում է այս միտումը, բայց նաև նշում է, որ այն գոյություն ունի հակադարձ “բազմատարրության” հետ մեկտեղ, որը մշակութային տարբերությունների “հիբրիդն” է, որոնք առաջանում են, երբ գլոբալ ազդեցությունները ընկալվում և ադապտացվում են տեղական մակարդակով։ “Բազմատարրությունը” /heterogenization/ հիմա տեղի է ունենում, երբ մարդկանց ներկայացվում է գլոբալ մեդիայի կողմից մշակութային և սպառողական ընտրության խառնուրդ, որը նրանք երբեք չեն ունեցել դոմինանտ ազգային մշակույթի սահմանած մշակութային պատկերացման մեջ։
Ինչպես տեսական քննադատությունը, որը կա մշակութային նմանության և տարբերության մասին, գոյություն ունի նաև ավելի մտահոգիչ “դետերիտորիալիզացիայի” խնդիր կամ մեդիայի սոցիալական և մշակութային արդյունքը, որը կարող է հաղթահարել տարածությունը և ժամանակը։ Միջազգային արբանյակային հեռուստատեսությունը և ինտերնետը թույլ են տալիս անհատներին ժամանակի պատնեշից վեր լինել և գործել միջազգային ենթատեքստի մեջ` անկախ իրենց գտնվելու վայրից։ Էնթոնի Գիդենսը /1990/ հավատում է, որ այսպիսի “ժամանակա-տարածական” ընկալումը այն մոդելն է, որի շնորհիվ ժամանակի ինստիտուցիոնալ մեխանիզմները դարձել են գլոբալ։ Մանուել Քասթելսը /1997/ ուշադրություն է հրավիրում “հոսքերի տարածության” վրա, որն ընդգծում է գլոբալ “ցանցային հասարակությունը”: Տեղադրվածությունը ունի նշանակություն, ասում է Քասթելսը, բայց միայն կապիտալի, ապրանքի, մարդկանց, ինֆորմացիայի և այլնի գլոբալ շարժման և այլ վայրերի հետ իր հարաբերության կտրվածքով։
Ջոն Թոմլինսոնը, իր “Գլոբալիզացիա և Մշակույթ”/1999/ աշխատության մեջ, տեսնում է միջկապակցվածությունը որպես գլոբալիզացիայի հիմնական փաստ` կոչելով այն “կոմպլեքս” կապվածություն, բայց նաև նշում է, որ կոմլեքսությունը/համալրվածությունը ինքնին բնորոշ է գլոբալիզացիային։
Այս բոլոր տեսաբանները համաձայնում են, որ տարածության և ժամանակի վերահսկումը գլոբալիզացիայի հիմքում աբստրակտ սկզբունք է։ Մեդիան կենտրոնն է այս վերահսկման ոչ միայն որ ճեղքում է տարածությունը և ժամանակը, այլ շնորհիվ փոխկապակցվածության և այն հատկության, որ անհատներին տալիս է գլոբալ ցանցին միանալու հնարավորություն` անկախ գտնվելու վայրից։
Այն միտքը, որ մարդիկ կարող են ունենալ մեկից ավելի մշակութային ինքնորոշում կամ, ավելի ճիշտ, մշակութային կապեր տարբեր մակարդակների վրա, մշակութային գլոբալիզացիայի մասին նախաժամանակակից տեսության ընկալումն է։
Հավասարապես, կա ընկալում, որ գլոբալիզացիայի գործընթացը տարվում է ռեգիոնալիզացման միջոցով և որ “ռեգիոնները” ներգրավված են մակրո և միկրո մակարդակներով, այսինքն՝ պետությունից վերև և ներքև։ Ջան Նեդերվին Պիետերսը /1995/ ցույց է տվել, թե սոցիալական կազմակերպման քանի մակարդակ է երևում մշակութային սահմաններում՝ տրանսնացիոնալ /կամ գլոբալ/, ինտերնացիոնալ /միջազգային/, մակրոռեգիոնալ, ազգային, միկրոռեգիոնալ, մունիցիպալ և լոկալ։
Իրենց առանձին մշակութային բնութագիրն ունեցող այս մակարդակներով անցնող մեդիայի կամ այլ մշակութային արտադրանքի արտադրության, շրջանառության մասին մտածելիս, գլոբալ մշակույթը դրվում է ընդունելի հեռանկարի վրա։ Ավելի շուտ գլոբալ մշակույթը կարող է դիտվել որպես հաջորդ ավելի բարձր մակարդակ, որում ամբողջ մոլորակում որոշակի մշակութային ձևեր կշրջանառվեն, քան միատարրության բերող ուժ։ Օրինակ, Օլիվեր Բոյդ-Բերեթը /1997/ անդրադառնում է “գլոբալ պոպուլյար” հասկացությանը` նկատի ունենալով ամբողջ աշխարհով շրջանառվող մշակութային արտադրանքը, ինչպիսին է, օրինակ, հոլիվուդյան բլոքբասթեր ֆիլմը։ Այսպիսի արտադրանքը ստանում է մաքսիմալ հրապարակայնություն և մարքետինգ աջակցություն գլոբալ մակարդակով, ինչպես նաև շրջանառվում է ուղիների կոմպլեքս հիերարխիայով։ Չնայած, որ այս նյութը կարող է հիմնել իր սեփական մշակութային ազդեցությունը, պատճառ չկա մտածելու, որ դրանով այն դուրս է մղում այլ մեդիա կամ սպառողական տարբերակներն իրենց բնութագրիչներով, մանավանդ, եթե դրանք հիմնված են էթնիկ արմատների և հավատքի վրա։

ՏԱՐԱԾԱԼԵԶՎԱԿԱՆ ՌԵԳԻՈՆՆԵՐ և ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԴԵՐԸ

Տարբեր մեդիա միավորներ ցույց են տալիս գլոբալիզացիայի տարբեր ձևեր։ Հոլիվուդյան բլոքբաստեր ֆիլմը հավանաբար ավելի կհամընկնի իր թարգմանությամբ, երբ տարբեր ազգային շուկաներում միաժամանակ ցուցադրվելիս կրկօրինակվում և ենթատեքստեր են գրվում։ Հեռուստատեսությունը, որը բոլոր տարածված մեդիաներից անկասկած ամենալայնն է ու ազդեցիկը, տարբեր է այս առումով։ 1960-1970-ականներին մշակութային իմպերիալիզմի կողմնակիցները ահազանգում էին, որ օտար, հիմնականում՝ ամերիկյան բովանդակությունը մեծ ծավալի է հասնում։ Ինչևէ, տեղական հեռուստատեսության շուկան հասունանում էր և զարգացնում իր արտադրանքը, այնպես որ այն ազատվեց սկզբնապես թվացյալ կախվածությունից։ Փաստը մնում է անվիճելի, որ հեռուստադիտողը նախընտրում է իր մայրենի լեզվով և մշակույթով հեռուստածրագիրը կամ գոնե մշակութային առումով մոտ երկրինը միջազգայինից /Սթրաուբհար, 1997/:
Մեդիա շուկաների գլոբալիզացիայի ֆունդամենտալ գործոն է լեզուն և այն հիմնական ճանապարհը, որով պրոցեսը իրականացվում է ռեգիոնալ մակարդակով ազգային կառավարությունից վեր: Ռեգիոնները այս առումով դիտվում են որպես “տարածալեզվական”, քանի որ սահմանվում են ավելի մշակութային և լեզվական, քան աշխարհագրական շարժիչներով։ Պատմականորեն, դրանք ձևավորվել են գաղութներում և աշխարհի որոշ լեզուներ ավելի են պրոպագանդվել ու լայն տարածում գտել, օրինակ՝ անգլերենը, իսպաներենը, պորտուգալերենը և ֆրանսերենը։ Անգլիախոս աշխարհում, կամ ինչպես հիմա ոմանք կոչում են “անգլոսֆերայում” ընդունվում է այն միտքը, թե որքան մեծ է լեզվի դերը աշխարհի տարածաշրջաններում։ Եթե մեծ ծավալի ամերիկյան արտադրանքի արտահանումը չունի լեզվական խնդիր և արվում է անգլերենով, ապա օրինակ, Մեքսիկայում և Բրազիլիայում արտահանվող արտադրանքի լեզուները իսպաներենն ու պորտուգալերենն են, քանի որ այս տարածալեզվական ռեգիոններն են իրենց տեղական արտադրանքի սպառողը/Սինքլեյր, 1999/:
Փաստորեն, աշխարհի ամենամեծ տարածալեզվական ռեգիոնը “Մեծ Չինաստանն” է, որտեղ ապրանքաշրջանառությունը կատարվում է /Mainland/-ի և Չինաստանի հանրապետության /Տայվանի/ միջև, չնայած դրանց քաղաքական տարբերություններին, մինչդեռ Հոնգ-Կոնգը մնում է աուդիովիզուալ արտադրանքի հիմնական արտադրողն ու շրջանառուն։ Հնդկաստանի դեպքում այլ է, երբ հեռուստատեսության ազատականացումը բերել է տեղական լեզուների զարգացման։ Կան լեզուներ, ինչպիսիք են Թամիլը և Բենգալին, որոնք ունեն տասնյակ միլիոնավոր խոսողներ, և դրանով ստեղծել են կոմերցիոն տեսակետից տարածալեզվական ռեգիոն։ Հակառակ “մշակութային ներխուժման” մասին կոչերի, որոնք ողջունեցին STAR TV-ի և CNN արբանյակայինից կաբելային ծառայությունների անցումը 1990-երին, այդ տասնյամյակի վերջում հնդկական հեռուստաալիքներն էին, որ շահեցին մեծ լսարան տեղական լեզվով խոսելու շնորհիվ։ Ամենակարևորը “հնդկական” դեպքում այն է, որ այս ալիքները ընդգծում են ազգային կառուցողական դերը Հնդկաստանի հեռուստատեսության, մասնավորապես՝ կառավարության ջանքերը Հինդին` որպես պետական լեզու հաստատելու հարցում և հարց են բարձրացնում, թե որքան մշակութային և լեզվական պլուրալիզմ կարող են ազգային պետությունները ընդունել։

Միջազգային արբանյակային հեռուստատեսության դարում, լեզվատարածական ռեգիոնները ներառում են մի լեզվի օգտագործողներին, որոնք սփռված են աշխարհով, չնայած, որ նրանք հեռու են և մեկուսացված։ Սա հաճախ այն դեպքերում է, երբ կա սփյուռքի գոյությունը հայրենիքից դուրս, ինչպես օրինակ, Չինաստանը և Հնդկաստանը։ Ինչպես և անգլիախոսները կարող են դիտել CNN և BBC World անկախ գտնվելու վայրից, հակառակ միատարրության տեսաբանների վախի, ստացվում է, որ գլոբալ հեռուստատեսությունը նպաստում է ազգային մշակութային ինքնորոշման պահմանմանը։

ԳԼՈԲԱԼԻԶԱՑԻԱ, ԱԶԱՏ ԱՌԵՎՏՈՒՐ և ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿՈՒՄ

1995-ին, Միջազգային Առևտրի Կազմակերպությունը /WTO/ հիմնվեց որպես երկարատև միջազգային բանակցությւոնների արդյունք, որոնք տարվում էին ՄԱԿ-ի Առևտրի և Տարիֆների Գլխավոր Համաձայնագրի շրջանակներում։ Այն կառավարությունները, որոնք դա ստորագրեցին, ընդունեցին ազգային խոչընդոտները հաղթահարելու և հանելու պատրաստակամությունը բոլոր բնագավառներում, ներառյալ՝ մեդիան։ WTO-ի կազմավորումից շատ առաջ արդեն ԱՄՆ-ն ուղղակի ճնշում էր գործադրում շատ ազգային մեդիա միավորների վրա՝ տեղադրելու ենթատեքստեր և այլն, որպեսզի բարձրորակ և ոչ թանկարժեք մեդիան այլ երկրներում նույնպես դառնա հասանելի։ Պրակտիկորեն, սա նշանակում է, որ ԱՄՆ-ում արտադրողները կարող են արտահանել ֆիլմ, հեռուստածրագրեր և երաժշտական ձայնագրություններ, քանի որ ծախսերը արդեն փակվել են տեղական մեծ շուկայում։
Այսպիսով, գլոբալ ազատ առևտրի ռեժիմը մեդիա արտադրության մեջ ի նպաստ է ԱՄՆ-ին, որը չի ընդունում, որ այլ երկրներ ունեն մշակութային քաղաքականություն և ուզում են պաշտպանել իրենց մշակութային ինքնորոշումը։ Այս փաստարկը մերժվում է ստեղծելու համար տնտեսական պաշտպանություն ոչ մրցունակ տեղական արտադրության համար։ Ինչևէ, ՄԱԿ-ի Կրթության, Գիտական և Մշակութային Կազմակերպությունը /UNESCO/ 1970-ականներին դարձավ մշակութային իմպերիալիզմի մասին քննարկումենրի ֆորում, իսկ նոր ժամանակներում այն ստանձնեց “մշակութային տարբերականության” խնդիրը։ Այս ընկալումը ընդարձակում է ազգային մշակույթը պաշտպանելու կառավարությունների դերը, ընդհուպ մինչև դրանցում գոյություն ունեցող ազգային փոքրամասնությունների ներգրավման։ UNESCO-ի առաջարկած Մշակութային Տարբերակման Կոնվենցիան կտա գոնե էթիկական, եթե ոչ օրինական հիմք այն մշակույթների համար, որոնք կհանդիպեն ազատ առևտրի արդյունքում տնտեսական շահեր ունեցող երկրների ճնշմանը։

Արտաղբյուր(outsourcing), նացիոնալիզմ և գլոբալիզացիա

Նարինե Տոնոյան

Արտաղբյուրը (outsourcing) նշանակում է համաձայնագրով ապրանքների և ծառայությունների ստացում արտաքին աղբյուրներից: Կազմակերպությունները դիմում են արտաղբյուրի նաև երկրի ներսում: Ավտոմեքենաներ արտադրողը բոլոր մասերը իր ֆիրմայի շրջանակներում չի արտադրում,բայց կարող է ներմուծել որոշ մասեր այլ մասնագիտացված արտադրողներից: Սա օգնում է ընկերություների կրճատել ծախսերը:
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների (ՏՏ) ոլորտում արտաղբյուրը ձեռք է բերել միջազգային տարածում: Ամերիկյան կազմակերպությունները գտնում են, որ ավելի շահավետ է պայմանագիր կնքել ՏՏ համակարգչային ծառայություններով ու ծրագրերով զարգացող երկրներում, ինչպիսիք են Հնդկաստանը և Չինաստանը: Զարգացող երկրներում այս ծառայությունների համար ծախսերը բավական քիչ են, քան զարգացած աշխարհում: Մակկինսի կողմից վերջերս իրականացված ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ արտաղբյուրի համար ծախսված յուրաքանչյուր դոլլար ենթադրում է ԱՄՆ-ի բիզնեսում 58 ցենտով ինքնարժեքի նվազեցում: Այսպիսով, ԱՄՆ-ի և Եվրոպական Միության ֆիրմաները մշտապես պայմանագրեր են կնքում Հնդկաստանի ՏՏ ֆիրմաների հետ: Համաձայն Reserve Bank գf India Bulletin (հունվար 2004)` 2002-03թթ ընթացքում Հնդկաստանում համակարգչային ծառայություններից ստացված եկամուտը կազմում է մոտավորապես $9,6 միլիարդ: Արտահանված ապրանքի գումարը կազմելով մոտ $52,51միլիարդ` համակարգչային ծրագրերի ծառայությունները ներկայացնում են ընդհանուր արտահանված ապրանքի 18,3%-ը: Սա մեծ ձեռքբերում է Հնդկաստանի ՏՏ արտադրության համար, քանի որ այն ապացուցեց իր մրցակցային ուժը աշխարհում:
ԱՄՆ-ում խոսք էր գնում այն մասին, որ արտաղբյուրը այլ երկրներում ամերիկյան աշխատանքի արտահանման արդյունքն է: Մի ամերիկյան գործակալություն կանխորոշել է, որ վատագույն դեպքում 10 տեխնոլոգիական աշխատանքներից մեկը ԱՄՆ-ից դուրս կմղվի մինչև 2004թիվը: Մեկ այլ գնահատմամբ, ամենաքիչը 3,3մլն գրասենյակային աշխատատեղեր` հաշվապահական տվյալներով $136 միլիարդ աշխատավարձերի տեսքով,մինչև 2015թ ԱՄՆ-ից դուրս կմղվեն դեպի դանդաղ զարգացող երկրներ: Ակնհայտ է, որ արտաղբյուրի շուրջ քննարկումներն ուղղակիորեն կապված են ԱՄՆ-ում աշխատատեղերի կորստի հետ` հօգուտ զարգացող երկրների:
2003թ Մարիլենդը, Ֆլորիդան, Ինդիանան, Միչիգանան, Նյու Ջերսին, Նյու Յորքը և Նորտ Կարոլինան ներկայացրեցին հակա-արտաղբյուրային օրինագիծ, բայց դրանցից և ոչ մեկը չէր կարող ընդունվել: Զարգացող աշխարհին այդպիսով թվաց թե արտղբյուրը կշարունակվի, քանզի բիզնես գործակալությունները դեմ էին ցանկացած հակա-արտաղբյուրային օրինագծի ընդունմանը, քանի որ այն ազդելու էր ծախսերի կրճատման իրենց ազատության վրա:
Արձագանքելով Հնդկաստանի համակարգչային ծրագրերի արտահանման իրավական ցուցումներին` համակարգչային ծրագրերի և ծառայությունների կազմակերպությունների Ազգային Ասոցիացիան նկատում է, որ այն ծածկում է միայն երկու բաժանմունք, և ՏՏ համակարգչային ծրագրերում և ծառայություններում ֆեդերալ կառավարության պայմանագրերի մի մասը 2%-ից էլ քիչ է, որի ազդեցությունը ՏՏ բիզնեսին աննկատ կլնի: Բայց խնդիրն այն է, արդյոք օրենքը ընդհանուր առմամբ բնականորեն ծածկում է բոլոր բաժանմումքները, թե այն վերաբերում է միայն երկուսին:
Անհանգստության մեկ այլ հանգամանք է այն, որ ֆեդերալ կառավարության կողմից ընդունված օրենքը կարող է գործել որպես օրինակ, և այդպիսով հուշել պետական կառավարությանը ընդունել հակա-արտաղբյուրի օրինագիծ: Քանի որ այս ամենը տեղի ունեցավ նախընտրական տարում, հակա-արտաղբյուրի օրենքը որդեգրելու հավանականությունը, որպեսզի համոզեն ընտրողներին խուսափել աշխատանքների արտահանումից, շատ բարձր է թվում: Մոտ 15 նահանգներ կողմ քվեարկեցին այն օրենքին, որ կառավարական համաձայնագրերով աշխատանքները չհանձնվեն ոչ ամերիկացինորին:
Դեմոկրատ առաջնորդ Պարոն Ջոն Քերրին ասաց, որ թեև նա դեմ չի արտահայտվելու արտաղբյուրներին, նա հարկային արտոնությունների կտրամադրի ընկերություններին որպեսզի իրենց աշխատատեղերը պահեն ԱՄՆ-ում անկախ որևէ շարժառիթից: Պարոն Քերրիի առաջարկի հիմնական դրդապատճառն այն է, որ նեցուկ լինի ընկերություններին և որ նրանք չզգան արտաղբյուրների կարիքը, պետությունը միջնորդում է այս կամ այն տարբերակով, որպեսզի ծածկի արտաքին աղբյուրներ չստեղծելու կորուստը:
Հիմնական հարցը, որը բարձրացվել է Հնդկաստանում կամ այլուր սա է` գլոբալիզացիայի կողմնակիցները շեշտը դնում են ապրանքների և տարբեր ծառայությունների առևտրի խոչնդոտների վերացման վրա, բայց երբ նրանց օգուտը թվում է թե վտանգվում է գլոբալ մրցակցության պատճառով ,նրանք պաշտպանում են իրենց շահերը `ստեղծելով այլ արգելքներ` այնպիսիք, ինչպես աշխատանքային ստանդարտները, իրավունքները և այլն: Այլ կերպ ասած, նացիոնալիզմը գերակշռում է գլոբալիզացիային: Հակա-արտաղբյուրային օրենքները դեմ են WTՕ (Համաշխարհային Առևտրի Կազմակերպություն) ոգուն և գլոբալիզացիայի նպատակներին:
Հնդկաստանի ՏՏ նախարար Արուն Շուրին այդ առիթով ասել է. ՙՀակա-արտաղբյուրային օրենքը մի շարժ էր գլոբալ առևտրի ոգու դեմ՚: Սա այն միջոցը չէր Վաշինգտոնի համար առաջնոդելու բազմակողմանի առևտրի վերաբերյալ բանակցությունները:
Նասկոմի նախագահ, պարոն Քիրան Քարնիկը ասել է. ՙԱյսպիսի օրենքի ընդունումը Հնդկական ընկերությունների համար ԱՄՆ-ի կառավարություններից ծրագրեր ստանալու հնարավորությունները խիստ կսահմանափակի, որը տարեկան միլիարդավոր դոլլարներ է ծախսում տեխնոլոգիայի համար:
Էլեկտրոնիկայի և համակարգչային ծրագերի արտահանման խրախուսման խորհուրդը իր մեկնաբանության մեջ նշում է .ՙՆոր օրենսդրությունը սխալ ազդակներ կուղարկի այն երկրենի գլոբալիզացիոն ջանքերին, հատկապես այնպիսի երկրների, ինչպիսին Հնդկաստանն է ,որոնք շատ կարճ ժամանակահատվածում ընդունել են մի շարք ազատականացման մեթոդներ` բարենորոգումների գործընթացը առաջ մղելու քաղաքական կամքի առկայության պայմաններում:
Այսպիսով, հստակ է ,որ հանրապետական սենատոր, պարոն Ջորջ Վայնովիչը` հակա-արտաղբյուրի օրենքի գլխավոր կողմնակիցը, ներառել է օրենքի կետ որի հիման վրա համաձայնագրերի կնքումը կասեցվում է հիմք ունդունելով դաշնային ծախսերը: Ազգային շահերը և ժողովրդավարական ճնշումները մոտեցող ընտրության պայմաններում ստիպեցին ԱՄՆ-ի կառավարությանը աջակցել դրա ընդունմանը:
Այս շարժը վտանգավոր պատիժներ ունի Հնդկաստանի համար, քանի որ հակա-արտաղբյուրային շարժումը ԱՄՆ-ում հավանաբար որոշակի ներգործութոյւն կունենա Հնդկաստանի վրա: Աշխատանքներ պահել Ամերիկայի մասնագետների համար, կնշանակի աշխատանքների կորուստ Հնդկաստանի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և ծառայությունների ոլորտում: Մռայլ նկանխատեսումներ, բայց ազդանշաններ ապագայի համար:
Մեղմացուցիչ հանգամանքն այն է որ հակաարտաղբյուրային հիվանդությունը չի տարածվել Եվրոպական Միությունում, որը երկրորդ ամենամեծ գնորդն է ՏՏ ծառայությունների ոլորտում: Բրիտանիայի վարչապետ պարոն Թոնի Բլեյերը նշել է ,որ ոչ մի առաջարկ չկա կասեցնոլու աղբյուրները: Սակայն ոչ ոք չի կարող կանխատեսել, թե ինչ կլինի: Գուցե Եվրոպական Միությունը կամ նրա անդամները կհետևեն ԱՄՆ-ի օրինակին:
Ազգային շահերը կարող են թելադրել ազգային կառավարություններին թաքնվել դեմոկրատական ճնշման հովանու տակ և գործել այնպես որ զոհաբերվեն գլոբալիզացիայի վերաբերյալ ՀԱԿ կանոնները: Պատմությունը մեզ տալիս է օրինակներ, երբ ազգերը ոտնակոխ են անում ազատ առևտուրը և վարում պաշտպանողական քաղաքավարություն, որպեսզի առաջ մղել իրենց շահերը ու մնան իշխանության: Բայց ինչպես նշել է Պարոն Շուրին, այս քաղաքականությունը վնասում է ազատականացման և գլոբալիզացիայի շարժմանը:
Փոխանակ աշխարհին ինտեգրվելու, այսպիսի հակա-արտաղբյուրային չափանիշները հավանաբար, Հնդկասանին և այլ զարգացող երկրներին ներքին ճնշման պայմաններում, կստիպեն արգելքներ ստեղծել ՀԱԿ բանակցային գործընթացում, պահանջ դնելով միասնական քաղաքավարության ստեղծման վերաբերյալ ինչը կարող է հանգեցնել առևտրի երկարաժամկետ դադարեցմանը:
Առևտրի նախարար պարոն Արուն Ջեյթլին, ի պատախան ԱՄՆ-ի առևտրի ներկայացուցչի`պարոն Ռոբերտ Զոելիքսի խնդրանքին, որ նվազեցնեն հնդկական տարիֆները` առաջ բերելով անհամաձայնեցում ամերիկյան ոլորտում, ասաց փետրվարի 16-ին. ՙՏարօրինակ է, որ մի կողմից մարդիկ խոսում են շուկայի բացման մասին ,և մյուս կողմից խափանում Արտաղբյուրի Բիզնես Գործընթացը ( Business Process Օutsօursing): Մեր գյուղատնտեսությունը փխրուն է, քանի որ այն ԱՄՆ-ի նման այն չի սուբսիդավորվում ՚: Պարոն Զոլիքը, սակայն փորձեց բացատրել ,որ հակա-արտաղբյուրի օրենքը ՙզգայուն քաղաքականություն՚ մաս է կազմում, հատկապես ընտրությունների տարում:
Հնդիկների պատասխսանը այս ամենին այն է, որ բաց գյուղատնտեսությունը ՙզգայուն՚ խնդիր է Հնդկաստանում` քանզի բնակչության 60%-ից ավելին կախված է գյուղատնտեսությունից:
Հնդիկ տնտեսագետները հավատում են, որ հնդկական տնտեսության բացումը գյուղատնտեսության արտահանման համար, բխում է ԱՄՆ-ի շահերից, բայց այն կարող է խոր համակարգային ազդեցություն ունենալ Հնդկաստանի գյուղատնտեսության վրա: Այսպիսի մոտեցումը հավասար է ինքնասպանության Հնդկաստանի համար:

Ռուդդար Դատտ, Հնդկաստանի տնտեսագիտական ասոցիացիայի նախկին նխագահ, այցելող պրոֆեսոր, Մարդու Զարգացման Ինստիտուտում`Նոր Դելլիում:

ԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՈՒՄ.նախադրյալները լայն տարածման համար

Տոնոյան Գայանե

Ազգայնականությունը Ռուսաստանում.նախադրյալները լայն տարածման համար
Ժամանակակից Ռուսաստանում գոյություն ունեն բավարար պայմաններ էթնիկ ազգայնականության (նացիոնալիզմի) զարգացման համար: Դրանց մեծամասնությունը արդեն իր տեղն ունեցել է աշխարհի տարբեր երկրների և տարածաշրջանների պատմության մեջ, դրա համար է հնարավոր է դառնում ենթադրել այդ երևույթի զարգացման հետագա ընթացքը:
1. ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Ռուսաստանում ռուսական բնակչության հարաբերական մասնաբաժինը զգալիորեն ավելացավ: Պետությունը մեծ չափով դառնում է մոնոազգային, որը կասկածի տակ է դնում երկրի այլազգի քաղաքացիների շահերի հաշվառման անհրաժեշտությունը: Նմանատիպ գործընթաց տեղի էր ունեցել Թուրքիայում` մայր երկրից Բալկաններում, Մաշրիկում այլազգ պրովինցիաների անջատման հետևանքով և պայման հանդիսացավ թուրքական ազգայնականության զարգացման համար:
2. ԽՍՀՄ փլուզման արդյունքում ոչ բոլոր ազգերը ստացան բաղձալի անկախությունը և ինքնորոշման կոչերի ներքո սկսեցին պայքարել կենտրոնի դեմ: Այդ գործընթացի արդյունքը եղավ ռուսների և ազգային երկրամասերի բնակչության միջև կտրուկ էթնիկական ատելության աճը, որը նույնպես ազդում է ռուսական էթնիկ ազգայնականության աճի վրա: Նմանատիպ երևույթներ կարելի է դիտարկել ժամանակակից Սերբիայում, նախկին մետրոպոլիայի, որում կտրուկ աճեցին քսենոֆոբական տրամադրությունները հարևան ժողովուրդների նկատմամբ, որոնք ինչ որ ժամանակ բնակություն էին հաստատել Հարավսլավիայում:
3. Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիների բարեկեցության կտրուկ ավելացման պայմաններում` սուբյեկտիվ պատճառների և դեմոգրաֆիական ճգնաժամի, ինչպես նաև հետսովետական տարածքում ռեգիոնների անհավասարաչափ զարգացման հետևանքով, երկիր հորդեց միգրանտների հոսք, որոնք առաջին հերթին հավակնում էին ցածր վարձատրվող աշխատատեղերի վրա: Այդ երևույթի արդյունքում կտրուկ տուժում են բնակչության քիչ ապահովված շերտերի շահերը, ավելանում են սոցիալական հակասությունները, որոնք ջուր են լցնում միգրանտների դեմ ուղղված էթնոազգային տրամադրությունների աճին: Գերմանիան, Ֆրանսիան, Հոլանդիան, Մեծ Բրիտանիան արդեն բախվել են այդ երևույթների հետ դրա ամբողջ խորությամբ:
4. Սոցիալական հակասությունների խորացման պայմաններում, բնակչության մեծամասնության դժգոհությունը լիբերալ քաղաքական և տնտեսական կուրսից` քաղաքական էլիտան մեդիատորի կարիք ունի, որը թույլ կտար ժողովրդի բացասական էներգիան իշխանությունների վրայից ուղղել ցանկացած որևէ այլ բանի վրա, ցանկալի է, որ այն երկրի սահմաններից դուրս լինի: Նման կերպով Ուկրաինայի և Էստոնիայի իշխանությունները ատելություն են սերմանում Ռուսաստանի նկատմամբ, նախկին մետրոպոլիային մեղադրելով ներկայիս պրոբլեմների մեջ: Ճապոնիայում մեծ դեպրեսիայի տարիներին իշխանություններին հաջողվեց երկրի բնակչության էներգիան ուղղորդել, որը դժգոհ էր երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացումից, արտաքին էքսպանսիայի իրագործման վրա, սակայն, տվյալ տարբերակը քիչ կիրառելի է Ռուսաստանի համար` դեմոգրաֆիական ճգնաժամի պատճառով:
5. Ազգայնական գաղափարախոսությունը ենթադրում է Ռուսական ուղղափառ եկեղեցու վերածվելը ռուսական ազգային եկեղեցու:
Ինչ կլինի Ռուսաստանի հետ, եթե վերը թվարկած պայմանները բավարար լինեն ազգայնականության ամբողջական գաղափարախոսության ձևավորման համար, որը արտաքին և ներքին քաղաքականության կողմնորոշման հնարավորություն կստանա:
Էթնոնացիոնալիզմի գաղափարախոսությունը ենթադրում է մոնոէթնիկ պետության ստեղծում և այլազգի երկրամասերին քաղաքական ինքնորոշման իրավունքի տրամադրում:Առաջին հերթին դա վերաբերվում է Հյուսիսային Կովկասի հանրապետություններին, ինչի հետ համաձայն են ներկայիս ազգայնականները: Նրանց տեսանկյունիցդա թույլ կտա տնտեսել այդ տարածաշրջանների ֆինանսավորման վրա ծախսվող զգալի միջոցներ, խուսափել էթնիկ ռուսների (որոնք ենթակա են դեպի Ռուսաստանի կենտրոնական շրջաններ տեղափոխվելու) և տեղացի բնակչության միջև ծագող փոխհարաբերությունների պրոբլեմներից: Այդպիսի պրակտիկան հղի է հետևյալ պրոբլեմների ի հայտ գալով.
1. Հյուսիսային Կովկասի հանրապետություններին անկախություն տրամադրելուն պես տարածաշրջանը անմիջապես կվերածվի համատարած անկայունության գոտու, որից կտուժեն ոչ միայն հանրապետությունների ժողովուրդները, այլև Ռուսաստանի տարածքը: Կարելի է վստահորեն ենթադրել, որ Չեչնիայում, Դաղստանում, Կաբարդինո-Բալկարիայում իշխանությունը կանցնի ոչ թե Արևմտյան ինտեգրացիայի և Ռուսաստանի հետ խաղաղ հարաբերություններ ունենալու կողմնակիցներին, այլ էքստրեմիստներին, ինչը արդեն բազմիցս առկա է եղել նմանատիպ իրավիճակներում: Հիշենք, 1996թ-ի ըստ Խասավյուրտյան համաձայնագրերի Չեչնիային փաստացի անկախության տրամադրելը` չսահմանափակեց ահաբեկչության, թմրաբիզնեսի, Ռուսաստանի տարածքում առևանգումների տարածումը: Կովկասի և Ռուսաստանի միջև ցամաքային սահմանը անցնում է սարերով, և նրա պաշտպանության համար բավականին ուժեր և միջոցներ կպահանջվեն: Իսրայելում, ում ազգային քաղաքականությունը հավանության է արժանանում ժամանակակից ազգայնականների կողմից, իշխանությունները ստիպված եղան պատ կառուցել արաբական և հրեական բնակավայրերի բաժանման համար, սակայն, դա այդ երկրի քաղաքացիներին չազատեց ահաբեկչությունից: Նախկին մարզերը երկար ժամանակով պահպանում են հակակայսերական տրամադրությունները, քանի որ մետրոպոլիային (քաղաքական կենտրոնին) հեշտ է մեղադրել գոյություն ունեցող քաղաքական և տնտեսական պրոբլեմների մեջ: Մեր աչքերի առջև այդ գործընթացը տեղի է ունենում Ուկրաինայում, Էստոնիայում, Լատվիայում, Վրաստանում: Այնպես որ Կովկասի հետ շուտափույթ բարեկամական հարաբերությունների հաստատման վրա չարժե հույս դնել: Հնարավոր հակասությունները Ռուսաստանի և երրորդ ուժի միջև միանգամից իրենց արտացոլումն են գտնում նոր հարավային սահմանների վրա, միայն ճակատային գիծը կտեղավորվի զգալիորեն ավելի հյուսիս:
2. Ժամանակակից Ռուսաստանի Դաշնությունում գոյություն ունեն 21 հանրապետություն, որոնցից միայն յոթը գտնվում են Հյուսիսային Կովկասում: Անկախության տրամադրումից հետո նրանց մի մասում միայն` մյուսներում նույնպես տեղի կունենա անջատողական տրամադրությունների վերածնունդ: Ազգայնականության գաղափարախոսությունը ենթադրում է մնացած ոչ ռուս բնակչության ձուլում, ինչի հետ թաթարները (Թաթարստանի Հանրապետության ավելի քան 50%), բաշկիրները (թաթարների հետ միասին կազմում են Բաշկիրստանի բնակչության ավելի քան 50%), կալմիկները (Կալմիկիայի բնակչության ավելի քան 50%), տուվինները (Տուվիի բնակչության 77%), չուվաշները (Չուվաշիայի բնակչության 68%) և այլ ժողովուրդները հավանաբար չեն համաձայնի: Ռուսաստանի ռեգիոնների զգալի մասը, Հյուսիսային Կովկասի հանրապետությունների օրինակով, կդնեն սեփական ազգային ինքնորոշման վերաբերյալ հարցը, ընդ որում, պետք է ենթադրել, որ ժողովուրդների պահանջները կսատարվեն համաշխարհային հանրության կողմից: Անջատողական զարգացումներ անհրաժեշտ է սպասել ոչ միայն վերը թվարկած ժողովուրդներից, որոնք կազմում են իրենց հանրապետությունների բնակչության կեսից ավելին: Համաշխարհային պրակտիկայում հայտնի են բավականին հաջողակ անջատողական նախագծերի դեպքեր անգամ այնպիսի դեպքում, երբ տիտղոսային ազգությունը սկզբնապես գտնվել է փոքրամասնությունում, օրինակ, Աբխազիան, ТРСК: Ապաինտեգրացիոն գործընթացները, ներկայումս հայտնի չափով շոշափում են միայն մեկուսացված Հյուսիսային Կովկասը, կդառնան ամբողջ Ռուսաստանի ձեռքբերումը, Տուվայից մինչև Կարելիա: Այդպիսի պայմաններում ռուսական ազգայնականության գաղափարախոսության օգնությամբ երկրի բնակչությունը միավորելու Մոսկվայի հնարավորությունները քիչ հավանական են ներկայացվում:
3. Ռուսական ազգայնականության գաղափարախոսությունը ենթադրում է երկրի սահմաններից դուրս քշել այլազգի միգրանտներին, որոնցից, ըստ ՄԱԿ-ի տվյալների, ավելի քան 12 միլիոնը ներկայումս ապրում են Ռուսաստանում: Բաց թողնելով միգրացիայի դրական և բացասական կողմերի վերաբերյալ քննարկումները, նկատենք, որ այդ գործընթացը առաջին հերթին առաջ է եկել օբյեկտիվ գործոններով, այնպիսիք, ինչպիսին են առաջին հերթին Ռուսաստանի և նրա հարևանների զարգացման անհավասարաչափությունը, աշխարհագրական սահմանների թափանցիկությունը, ԽՍՀՄ-ում երկարատև համատեղ կացության հետևանքով Ռուսաստանի հարևանների ծանոթությունը լեզվի և մշակույթի հետ և շատ ուրիշ այլ բաներ: Միգրացիայի կանխարգելման համար առաջին հերթին անհրաժեշտ է պայքարել այդ երևույթի պատճառների, այլ ոչ թե հետևանքների հետ, ինչպես որ դա առաջարկում են ազգայնականները: Միգրանտների դուրս բերումը իր հետևից կբերի աշխատուժի պահանջարկի աճին, նրա արժեքի մեծացմանը և, համապատասխանաբար, Ռուսաստանի տարածքում ապրանքների և ծառայությունների կտրուկ թանկացում: Այդ երևույթները բացասաբար կազդեն բնակչության մեջ ազգայնական գաղափարախոսության հանրաճանաչության վրա: Ժամանակակից կապիտալիստական տնտեսությունը կառուցված է եկամուտների անհավասարության վրա, էժանագին աշխատուժի կարիք ունի, առանց որի այն դառնում է անմրցունակ: Անհրաժեշտ է նկատել, որ Իսրայելը ներկայումս զգալի քանակության աշխատանքային միգրանտներ է ներգրավում ԱՊՀ և Հարավ-Արևելյան Ասիայի երկրներից: Ճապոնիայում միգրանտների թիվը ծայրահեղ ցածր է արտադրության բարձր ավտոմատացվածության պատճառով, սակայն այդ երկիրը ևս հարկադրված է ներգրավել օտարերկրյա աշխատանքային ռեսուրսներ: Չինաստանում գոյություն ունի գյուղի անսպառ աշխատանքային ռեսուրսները, ինչպես նաև այսպես կոչված ՙչգրանցված երեխաները՚: Պարսից ծոցի նավթարդյունահանող երկրներում միգրանտների թիվը որոշ տեղերում գերազանցում է քաղաքացիների թվին, օրինակ, ՄԱԷ-կազմում են բնակչության 89%: Գլոբալ միգրացիոն գործընթացները հանդիսանում են ժամանակակից շուկայական քաղաքակրթության անբաժանելի մասը, իսկ մարդկանց տեղաշարժման ազատությունը` չորս հիմնական հռչակված լիբերալ ազատություններից մեկը: Միգրացիան հնարավոր է կանգնեցնել միայն սկզբունքապես նոր գաղափարախոսության օգնությամբ, որը կդառնա գլոբալ (այլ ոչ թե տարածաշրջանային, կամ ազգային) այլընտրանք` ժամանակակից լիբերալիզմին: Միգրացիայի ուժային հակազդեցությունը հասարակության մեջ և պետության սահմանների վրամիայն նոր լարվածության օջախ կստեղծի, կսահմանի ազգային տնտեսության գործելու դժվարությունները, սակայն չի վերացնի այդ գործընթացի օբյեկտիվ պատճառները:
4. Զգալի փոփոխություններ կկրի ուղղափառ քրիստոնեությունը` որպես Ռուսաստանի հիմնական կրոն: Ազգայնականությունը ենթադրում է ազգայինի հանդեպ կրոնական գործոնի երկրորդական լինելը: Եվրոպայում ազգային պետությունների ստեղծումը համընկավ բարեփոխումների հետ, որի արդյունքում մի շարք երկրներում ձևավորվեցին ազգային բողոքական եկեղեցիներ: Ազգային անկախ եկեղեցիներ գոյություն ունեն ասորիների, հայերի, կոպտերի և որոշ այլ ժողովուրդների մոտ: Սակայն, ուղղափառ քրիստոնեական ավանդույթներին դա հատկանշական չէ: այն բանի համար, որպեսզի եկեղեցին ներգրավվի ազգայնականության գաղափարախոսության մեջ, նրան անհրաժեշտ է իջեցնել մինչև ազգային ավանդույթների մակարդակին, ինչը արդեն տեղի է ունեցել Եվրոպայի ազգային պետություններից մեծամասնությունում: Ազգայնականների տեսանկյունից, Ռուսական Ուղղղափառ եկեղեցին պետք է վերածվի նրան, որը ընդգծի ռուս ժողովրդի առանձնահատկությունները, կառանձնացնի նրան մյուսներից (ինչպես Կիևյան պատրիարքարանը կոչված է հանդիսանալ Մոսկվայից` Ուկրաինայի անկախության խորհրդանիշ), այլ ոչ թե հակառակը, մոտեցնում է, ստիպում է հաշտվել նրա տարբեր մասերի ազգային և լեզվային առանձնահատկությունների հետ:
5. Ռուսական ազգայնականության գաղափարախոսությունը ենթադրում է քաղաքական և տնտեսական միություն Արևմուտքի ռասայապես, էթնիկապես մոտ երկրների հետ, այսինքն` Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի, Կանադայի հետ, եվրոպական արժեքների ընդունումը որպես Ռուսաստանի զարգացման հիմք: Առաջին հերթին, դա նշանակում է, որ մենք պատրաստ ենք Եվրոպայի հետ կիսել նրա պատմական ճակատագիրը: Իսկապես, ներկայումս Ռուսաստանին, ինչպես և Եվրոպային հատկանշական են շատ ընդհանուր պրոբլեմներ: Դա և այդքան աղմուկ հանած միգրացիան է, և դեմոգրաֆիական ճգնաժամը, և համաշխարհային չափանիշներով բավականին բարձր տնտեսական զարգացումը: Հռչակելով Եվրոպայի հետ միությունը, Ռուսաստանի պատկանելը արևմտյան քաղաքակրթությանը` ազգայնականներըչեն բացահայտում գաղտնիքը, թե ինչպես մեզ կհաջողվի կրկնել արևմտյան ուղին, չկատարելով արևմտյան սխալները: Եթե անգամ Եվրոպան արձագանքի միգրանտներին դուրս քշելու ազգայնականների կոչին, ապա Արևելքի հետ հակամարտության ամբողջ ծանրությունը առաջին հերթին կընկնի մեր ուսերի վրա: Ագրեսիվ միգրացիոն հոսքի զպումը հարկադրված կլինի կատարել հենց Ռուսաստանը, քանի որ նա միայն Արևելքի հետ ունի ընդհանուր սահմաններ: 800 տարի առաջ Ռուսիան արդեն իրենով փակել էր Եվրոպայի մուտքը մոնղոլներից, Արևմուտքին լիովին ընդունելի կլինի ՙՄիջազգային ահաբեկչության՚ համար որպես արգելապատնեշ` Ռուսաստանի նոր դերը:
6. Հեղինակը հակված չէ կիսել վստահությունը այն բանում, որ ռասայապես մոտ Արևմուտքը կօժանդակի Ռուսաստանի նոր ձեռնարկումները: Ինչպես մենք պարզեցինք վերևում, ազգայնականությունը սատարվում է համաշխարհային ուժային կենտրոնների կողմից միայն այն դեպքում, եթե այն նպաստում է քաղաքական կառուցվածքի (ազգեր, պետություններ, ինքնավարություններ) ավելի արդյունավետ մուտքին համաշխարհային հանրություն և ընդհանուր շուկա: Օրինակ, Չերնոգորիայի անջատումը Սերբիայից թույլ տվեց օտարերկրյա կապիտալին անարգել գնել ողջ ծովափնյա մասը և երբեմնի ամայի շրջանները վերածեց ծաղկող հանգստյան գոտու: Ռուսական ազգայնականությունը իշխանության մոտ կսատարվի միայն այն դեպքում, եթե պետությունը հրաժարվի ռուսական ռեսուրս արդյունահանող ընկերությունների նկատմամբ պրոտեկցիոնիստական միջոցառումներից, կամ էլ կենդանի արգելապատնեշի դերում հանդես կգա Արևելքից հնարավոր միգրացիոն հոսքերի կանխարգելման համար: Հակառակ դեպքում կօժանդակվի ծայրամասերի ազգային-անջատողականությունը, ինչպես որ դա բազմիցս եղել է պատմության մեջ:
Եվ այսպես, ի±նչ է սպասվում Ռուսաստանին` ռուսական ազգայնականների իշխանության գալու դեպքում: երկիրը անմիջապես մտնում է անկման հերթական փուլի մեջ, նման 1991 թվականի գործընթացներին: Ծայրամասերում հայտնվում են միջազգային հակամարտությունների նոր օջախներ: Միլիոնավոր միգրանտների արտաքսումը կբերի տնտեսական ճգնաժամի, որը մասնակի համահարթվում է Կովկասից և մյուս ծայրամասերից դուրս եկած ռուս վերաբնակիչների կողմից, բայց բարդանում է նախկին մարզերի հետ տնտեսական կապերի վերացմամբ և հսկայական բանակ պահելու անհրաժեշտությամբ` ձգված ցամաքային սահմանների մոտ հակամարտությունների կանխարգելման համար: Աճում է ազգային ինքնագիտակցությունը Պովոլժեի, Սիբիրի, Հյուսիս-Արևմուտքի ազգային ռեգիոններում: Ռուսաստանը բաժանվում է մի քանի մասերի, և վերածվում է ցանկացած արևմտական լիբերալ երազանքի` փոքր, բայց հպարտ Իվան 3-րդ ժամանակների Ռուսիայի Հանրապետության` ռուսական ուղղափառ ազգային կրոնով: Եթե մենք ուզում ենք, որևէ մարզ բռնի պահել, ապա Հարավսլավիայի պատմությունը 1991թ-ից մինչև մեր օրերը թող մեզ համար դաս լինի: Եվրոպայի տեսանկյունից մեր խնդիրն է` կանգնել ռասայապես անմիատարր Ասիայի բնակչության անթիվ հորդաների ճանապարհին, իրականացնելով ազնվագույն առաքելություն` Արևմուտքի քաղաքակրթության պաշտպանություն` Արևելքի բարբարոսությունից: Եվ, հնարավոր է, մի օր էլ մեզ կընդունեն Եվրոմիության մեջ:

ՄԵԴԻԱ և ՍՓՅՈՒՌՔ

Թեմայի ներկայացում Աննա Դիարյան

Ջոն Սինկլեիր

Գլխավոր թեմա ` Սփյուռք, Գլոբալիզացիա

Սկսած 1980-ականների վերջից, սփյուռքի հասկացությունը դարձավ երբևէ ավելի լայնորեն կիրառված հասկացություն, նկարագրելու համար մարդկանց շարժը իրենց հայրենի հողից շատ հեռու ` ինչպիսիք են միգրանտները, արտաքսվածները, փախստականները, հայրենիքից վտարվածները, և ’’արտագնա աշխատողները’’£ Բառացիորեն սփյուռքը մարդկանց ցրումն է մի երկրից դեպի շատ այլ երկրներ, ինչպես հին ժամանակներում Հրեական սփյուռքը կամ արդի ժամանակներում մարդկանց հոսքը Չինաստանից և Հնդկաստանից դեպի աշխարհի մյուս մասերը£ Ստույգ ասած, սփյուռքը սովորական միգրացիայից տարբերվում է նրանով, որ սփյուռքի անդամները կապված են ոչ միայն իրենց հայրենիքներում իրենց հայրենակիցների հետ, այլ նաև ուղղակիորեն մեկը մյուսի հետ շատ երկրների սահմաններից դուրս, որտեղ գնացել են£ Փաստացիորեն այս հասկացությունն օգտագործվում է որպես սահմաններից դուրս ազգաբնակչության շարժերին և ընդհանրապես միջազգային հանրույթներին դիմելու ազատ միջոց, բայց հատկապես այն ժամանակ, երբ մշակութային արգելքները ևս պետք է հաղթահարվեն, և մարդիկ ապրում են դոմինանտ մշակույթում մարգինալ վիճակներում:
Միայն մարդկանց հոսքերը չեն, որ տվյալ կոնտեքստին հետաքրքրում են, այլ նաև ԶԼՄ ծառայությունները և բովանդակությունը, որոնք հարմարվում են նրանց հետ, երկուսն էլ մի մասն են նրա, ինչը մենք անվանում ենք ՚գլոբալիզացիաՙ£ Սփյուռքի տեղափոխությունը գլոբալիզացիայի և’ պատճառ է, և’ արդյունքը, և սա առաջացնում է սփյուռքի մարդկանց տարբեր դասեր£ Օրինակ` այն դեպքում, երբ հայրենիքից վտարված կապիտալիստական խմբավորումները, որոնք հայտնի են որպես ՚Անդրծովյան չինացիներՙ և ՚Ոչ բնիկ հնդկացիներՙ, կառավարում են էական գլոբալ ներդրումներ, շատ այլ սովորական չինացիներ և հնդկացիներ աշխատում են արտերկրում որպես սևագործ բանվորներ£ Համանմանորեն առկա է սփյուռքի ԶԼՄ-ների լայն կիրառություն£ Մի մակարդակում կան արբանյակային հեռուստատեսության միջազգային ծառայություններ, որոնցից հարուստ բաժանորդները կարող են հանգիստ օգտվել, այն դեպքում, երբ ավելի առօրյա CD-ներ և տեսահոլովակներ կարող են լինել սփյուռքի շարժերում առկա մարդկանց պահուստներում կամ վարձակալված լինեն տեղի խանութներից£ Ինտերնետը հնարավորություն է տալիս ընտանիքներին և ընկերներին տարբեր երկրներում ուղարկել մեկը մյուսին իրենց նորությունները և նկարները էլեկտրոնային փոստի միջոցով, այն դեպքում, երբ կազմակերպված խմբերը ունեն վեբսայթեր£
Այսպիսով, սփյուռքի ԶԼՄ-ներն ուժեղացնում են էթնիկ նույնությունը, հնարավոր է ազգային մշակութային յուրահատկության շնորհիվ£ Ամենահետաքրքիրն այստեղ ուսումնասիրություններն են այն մասին, թե ինչպես են սփյուռքի մարդիկ մտնում նոր հիբրիդային նույնականությունների և մշակույթների արտադրական կառուցման մեջ` մշակութային ծառայությունների և բանակցությունների գործընթացների միջոցով:
Համիդ Նեֆիսիի 1993 ուսումնասիրությունը, որը նա կոչում է ՚աքսորվածՙ հեռուստատեսություն ` արտադրված պարսիկների կողմից Լոս-Անջելեսում 1980-ականներին, մի մոդել է այն մասին, թե ինչպես կարող են ԶԼՄ կոմունիկացիաներն օգտագործվել և’ ՚տանՙ, և’ ՚տերերիՙ հետ մշակութային քաղաքականության մասին պայմանավորվելու նպատակով£ Հետաքրքրվելով քաղաքական տնտեսությամբ այնքան շատ, որքան մշակութային ուսումնասիրություններով` նա տեսականացնում է պարսիկների արտադրանքը և սեփական կաբելային հեռուստատեսության սպառումը որպես դիալեկտիկա կորցրած հայրենիքի նկատմամբ նոստալ•իկ կարոտի և տնտեսական ամբողջականության նվաճման ջանքերի միջև և զար•ացնում է սեփական նոր իմաստները£
Մեկ այլ դասական ուսումնասիրություն է Մարի Ջիլլիսփիի ¥1994¤ ծագումով Փունջաբիի շրջանից ընտանիքների հետ իրենց տներում ` Արևմտյան Լոնդոնում, մանրամասն էթնոգրաֆիկ աշխատանքը, որը ցույց է տալիս հեռուստատեսային դիտման և հեռուստատեսության մասին ընտանեկան զրույցների դերը ասիական ծա•ում ունեցող Բրիտանական երիտասարդների շրջանում նույնականացման կառուցման մեջ£ Այնուամենայնիվ, սփյուռքի ԶԼՄ-ների առավել մութ կողմը ցույց է տրվում Դանա-Կոլար-Փանովի կողմից իր ՚Տեսահոլովակ, պատերազմ և սփյուռքի երևակայությունՙ-ում ¥1997¤, որը ուսումնասիրում է վիդեո նամակների խաղացած դերը նախկին Հարավսլավիայի անդրծովյա քաղաքացիների շրջանում, քանի որ նրանց երկիրը բաժանվել էր 1990-ականների ընթացքում£ Ինչպես որ կան վեբսայթեր, որոնք դեռևս նպաստում են տասնամյակներ առաջ եղած չինա-ճապոնական պատերազմի մասին հիշողությունների պահպանմանը, այդ ՚դաժանության տեսահոլովակներըՙ նույնպես մասնակցություն ունեցան ավանդական էթնիկ բաժանմանը£ Այսպիսով, ԶԼՄ-ների օգտագործումը մշակութային պահպանման և բանակցությունների գործում պարտադիր չէ, որ դրական լինի£ Անգամ հիշողություններն են բավականին վնասարար, եթե ներառում է գաղթականներին ժամանակի աղճատման մեջ£
Վերցնելով չիներեն լեզուն, վիետնամական լեզուն, հնդկական և տաիսյան ծա•ումը Ավստրալիայում ` Ստյուարտ Կունինգմանը, Ջոն Սինքլեիրը և գործընկերներն ուսումնասիրել են պրոցեսները, որտեղ ցանկությունները, որոնք ծնվել են սփյուռքի փորձի միջոցով, օրինակ ցանկությունը պահպանել կապը հայրենի երկրի նորությունների և զանգվածային մշակույթի հետ ԶԼՄ-ների ծառայությունների և արտադրանքի որոշակի ձևերի ստեղծման անհրաժեշտություն է առաջացնում£ Սա ներառում է այն, թե ինչպես սփյուռքները, ան•ամ եթե նրանք փոքր են և ցրված, կարող են ձևավորվել որպես ԶԼՄ-ի շուկաներ կաբելային հեռուստաընկերության գլոբալ տեղնոլոգիաների միջոցով, հատկապես միջազգային արբանյակային հեռուստատեսությունը£
Այս ուսումնասիրությունների մեծամասնությունը որպես ավելի ժամանակակից աշխատանքներ եղել են ՚Սփյուռքի ԶԼՄՙ-ում ¥2003¤` խմբագրված Կարիմ Կարիմի կողմից£ Այն ներառում է ոչ միայն հեռուստատեսության և վիդեոների օգտագործման սոցիոլոգիական հետազոտությունները որոշ դետերիտորիալ ազգերի մոտ, այլ նաև համակարգչային-մեդիացված կոմունիկացիայի աճը ¥վեբսայթեր, էլեկտրոնային ամսագրեր, չատեր¤ զանազան սփյուռքների միջև£ Չնվազեցնելով սփյուռքի խմբերի նշանակալի ունակությունը ստեղծելու սեփական հեռուստատեսությունը և վիդեոն ` ինտերնետի ինտենսիվությունը կարող է թվալ, որ ներկայացնում է կոմունիկացիայի ավելի ընդգրկուն, ակտիվ և մատչելի միջոց, քան հեռուստատեսությունը և այլ ՚հինՙ ԶԼՄ-ներ£
Տեսության համաձայն սփյուռքի ուսումնասիրությունը միտում ունի քայքայելու մշակույթի ավանդական կոնցեպցիան, ըստ որի մշակույթը հաստատուն է, ի բնե տրված, սահմանափակված ազգ պետության տարածքով, և ավելի հակված է մշակույթի հիբրիդային հասկացմանը£ Օրինակ Մշակույթի դիրք-ում ¥1994¤ Հոմի Բաբան տեսնում է ՚մշակութային տրանսլիացիայիՙ գործընթաց, որտեղ սփյուռքի անհատական ակտիվությունը երևան է հանում ՚երրորդ տարածությունՙ£ Սփյուռքի մշակույթի նման հեռանկարն այսպիսով արդյունք է հաստատուն ձևակերպված պրոցեսի, որը տեղի է ունենում, երբ էմիգրանտը կամ տեղափոխված մշակույթները ըտրովի կերպով հարմարվում են առաջատար մշակույթին, խառնվում և զարգանում են ռեգեներատիվ նոր մշակույթից մինչև կապված, բայց տարբերվող, օրիգինալ սեփական և առաջատար մշակույթը£ Սփյուռքի ԶԼՄ-ն ստեղծա•ործական և ադապտատիվ միաձուլման այս պրոցեսի և’ ազդեցությունն է, և’ արտահայտությունը£


Տես նաև ` Համայնք և ԶԼՄ, Սփյուռք, ԶԼՄ և Գլոբալիզացիա, ԶԼՄ և Նցիոնալիզմ

Cohen, R. ¥1997¤ Global Diasporas; An Introduction. University College London Press, London.
Cunningham, S & Sinclair, J. ¥Eds.¤ ¥2001¤ Floating Lives; The Media and Asian Diasporas.
Rowman & Littlefield, Lanham, MD.
Gillespie, M. ¥1994¤ Television, Ethnisity, and Social Change. Routledge, London and New York.
Naficy, H. ¥1993¤ The Making of Exile Cultures; Iranian Television in Los Angeles. University of Minnesota Press, Minneapolis.

Ազգայնականություն

Դասախոսություն 3
Ազգայնականությունը կոմպլեքս սոցիալական երևույթ է, որի օբյեկտը ազգն է: Լատիներեն նացիո հիմքով, ինչը նշանակում է ծննդավայր, այս հասկացությունը մշակվել է Յոհան Գոդֆրիդ Հերդերի կողմից Ռոմանտիկ ազգայնականության շրջանակներում: Այդուհանդերձ ժամանակակից ազգայնականությունը գաղափարախոսական արմատներով գնում է թե դեպի Լուսավորչականության և թե դեպի ռոմնատիցիզմի դարաշրջանը: Սոցիալական գիտություններում ազգայնականություն հասկացության բացատրությունը ընդհանրապես տարբեր կերպ է տրվում: Առաջին դեպքում ազգայնականությունը սահմանելիս առանցքային է համարվում ազգ հասկացությունը և այս տեսանկյունից սահմանումները կարելի է տարբերակել միայն քաղաքական և մշակութային փոփոխականներով: Գիտնականները ինչպիսիք են Հանս Կոհնը, Կարլտոն Հեյեսը, Յոն Պլամենատսը կամ Էնտոնի Սմիթը հակված են թե տիպաբանական և թե ավելի ներառական սահմանումների կամ բացատրությունների: Սահմանումների երկրորդ խումբը ազգայնականությունը տարբերակում է ըստ ժամանակագրության` մինչև ֆրանսիական հեղափոխությունը կամ դրա ընթացքում ինչի արդյունքում ունենք պրեմոդերնիստական և մոդերնիստական տեսություններ: Տարբերություններ կարելի է գտնել նաև ազգայնականության բացատրությունների մեջ օրինակ` դրդապատճառների և այն պայմանների, որոնք նախորդում են ազգայնական պահանջների ի հայտ գալուն: Ազգայնականության էության վերաբերյալ կոնսենսուսի բացակայությունից զատ կան նաև խնդիրներ տարբերակելու երևույթի վերաբերյալ գաղափարախոսական և վերլուծական մոտեցումները:
Քաղաքական սահմանումները ազգայնականությունը ներկայացնում են որպես քաղաքական հայեցակարգ (doctrine) և շարժում, որը կենտրոնանում է պետության վրա: Համաձայն այս սահմանումների ազգայնականությունը պահանջ է ըստ որի կառավարողները և կառավարվողները պետք է կամ մշակույթով կամ քաղաքականապես նույնական լինեն.
Կառավարողի և կառավարվողի մշակութային ընդհանրություները կարող են ընդգրկել հետևյալ կետերը
• 1. Ազգային պետության ձևավորում կամ պահպանություն ինչը ենթադրում է կամ ազգ կոչվող մշակութային համայնքների, որոնք արդեն ունեն պետականություն և դիմակայում են արտաքին վտանգներին, քաղաքական անկախության պահպանություն կամ պետականության ստեղծում այն ազգերի կողմից, որոնք գտնվում են բազմազգ պետությունների գերիշխող, ավելի հզոր ազգերի տիրապետության տակ: Այսպիսով ազգայնական շարժումները կարող են ներառել դիմադրություն օտար ուժին կամ ձգտում ինքնակառավարման կամ ինքնորոշման` ապահովելու ազգի ֆիզիկական և մշակութային հարատևությունը: Այս բնույթի քաղաքական ազգայնականությունը ազգային պետությունը, որի հիմքում ընկած է <<մեկ ազգ մեկ պետություն>> սկզբունքը, համարում է մարդկային քաղաքական կազմակերպման ամենաիդելական ձևը: Ազգայնականությունը այս առումով անկախական շարժում է և ինչ որ չափով նաև ազատական շարժում: Պետականության այս տեսլականի հիմնական ներկայացուցիչը ինչպես նաև քննադատը Էլի Կեդորին է (Elie Kedourie): Կեդորիի Kedourie (1960) համար ազգայնականությունը Գերմանական լուսավորչականությունից և Ռոմանտիկ փիլիսոփայությունից, հատկապես Կանտից, Հերդերից և Ֆիխտեից փոխառնված ինքնակառավարման հայեցակարգ է:
• 2. Պետության կողմից իրականացվող բնակչության մշակութային հոմոգենիզացիա: Այս դեպքում պետությունը իր վրա վերցնում է նոր` մշակութային դեր: Պետությունը այժմ դառնում է ժողովրդի կրթող և մշակույթի պահապան: Այն ստեղծում է ազգը: Պետության կողմից իրականացվող մշակութային հոմոգենիզացիան, կամ այլ կերպ ասած ազգայնականացումը կարող է ներառել, առաջին` պետության կողմից հովանավորվող դպրոցների ստեղծում, ուր ուսանելը պարտադիր է բոլորի համար, և երկրորդ նախապես առկա մշակութային տարրերի ստանդարտիզացում, հատկապես լեզվի առումով, պետության կողմից հովանավորվող ազգային ակադեմիական շրջանակների միջոցով, որոնք կուղորդեն պետական հանրակրթական հաստատությունները: Լեզվի ստանդարտիզացիան առաջին անգամ կիրառվել է Ֆրանսիայում Լուիս տասչորսերորդի կողմից 1635 թվին Ֆրանսիական Ակադեմիան հիմնելուց հետո չնայած այն փաստին, որ դրա կրողը ազնվականության սակավաթիվ կրթված զանգվածն էր: Պետության կողմից տարվող մշակութային հոմոգենիացիան կարող է ունենալ այնպիսի դրական արդյունքներ ինչպես պերիֆերիայի մասսայական բնակչության ընդգրկումը կենտրոնի շրջանակներում, որպես ամբողջի հավասարազոր բաղկացուցիչ: Այսպիսով համաձայն Էուգեն Վեբերի հայտնի խոսքի գյուղացին դառնում է ֆրանսիացի: Այս գործընթացը բերում է նաև ընդհանուր մշակույթի ստեղծմանը կյանքի բոլոր որոլրտներում և բնակչության բոլոր շերտերում հասարակ գյուղացու պերիֆերիալ մշակույթը միախառնելով բարձր դասի ժամանակակից մշակութային նկրտումներին: Այս գործընթացը օգնում է հասնելու միասնականության` ընդհանուր գաղափարների և նպատակների սահմանմամբ: Հոմոգենիզացիայի պահանջը կարող է ունենալ նաև բացասական հետևանքներ: Առաջին հերթին կոնֆլիկտ ազգային մշակույթի էության վերաբերյալ, երկրորդ` մշակութային նույնության հիմքով պարտադրված համերաշխություն, երրորդ` մշակութային փոքրամասնությունների էթնիկ զտումներ, չորրորդ` մշակութային փոքրամասնությունների ստիպողական ուծացում և հինգորորդ` անձնական ազատությունների սահմանափակում կամ վերացում պետական ճնշման տակ:
Այն գիտնականների թվում որոնք ազգայնականությունը դիտարկում են որպես պետության կողմից նախաձեռնվող մշակութային հոմոգենիզացիա Եռնեստ Գելլները հավանաբար ամենախորաթափանցն է: Gellner (1983) Գելների համար պետության բնակչության մշակութային հոմոգենիզացիան հատկապես շաղկապված է ժամանակակից պետությունների հետ և հեռու է ավելի վաղ տեղ գտած պարտադրված կրոնական հոմոգենիզացիայից: Պետությունների կողմից բնակչության ժամանակակից ազգայնականացումը կամ ազգակերտման գործընթացը առանձնահատուկ է իր նպատակներով, միջոցներով և բնույթով: Նպատակը տնտեսական աճն ու համընդհանուր բարեկեցությունն է, միջոցները` ամբողջ բնակչության կրթումն է ժամանակակից գիտական գիտելիքի և տրամաբանության շրջանակներում ինչը արվում է պետական դպրոցներում և համալսարաններում սոցիալիզացիայի միջոցով: Սա է պետության կողմից հովանավորվող գիտական մշակույթը, որը և ձևավորում է ժամանակակից բարձր մշակույթը: Դրա անիվն է տվյալ տարածքին ներհատուկ խոսքի տեսակը, որի ստանդարտացված տարբերակը դառնում է պետական լեզու: Եվ հենց այս մայրենի լեզուն է մասնավորեցնում այն ինչը այլ պարագայում կլիներ ունիվերսալ քաղաքակրթություն: Գելլները կարևորում է թե կրթության և թե գրագիտության դերը քանի որ հատկապես լեզվի իմացությունն է, որ հնարավորություն է տալիս օգտվելու ժամանակակից քաղաքակրթության բարիքներից: Տնտեսական այս ուղենիշերով քաղաքակրթությունը հանգում է առաջին հերթին գիտական գիտելիքի ներդրմանը արդյունաբերական արտադրության տեխնոլոգիանրի մեջ և երկրորդ տեղեկատվության միջոցով մանիպուլյացիաներին ինչը տարածվում է կրթամակարդակի բարձրացմամբ և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներխուժմամբ մարդու աշխատանքի մեջ:
Կառավարողի և կառավարվողի քաղաքական ընդհանրությունը ընդգրկում է քաղաքական հոմոգենիզացիան. ներկայացուցչական մարմինների միջոցով պետության բոլոր բնակիչների հավասար մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներում ինչը ենթադրում է կարավարողի և կառավարվողի միչև տարբերության վերացում <<դեմոս>>-ի քաղաքացիական իրավունքների ճանաչմամբ: Ազգայնականությունը պահանջում է ժողովրդի իշխանություն հաշվի առնելով կամ հաշվի չառնելով քաղաքացի լինելու կամ դառնալու մշակութային սահմանափակումները: Էռնեստ Ռենանը և Դոմինիկ Շնեպեռը պատկանում են այն գիտնականների թվին, որոնք ազգայնականությունը համարում են որպես հիմնականում դեմոկրատական շարժում միտված աշխարհագրորեն առանձնացված քաղաքացիների համայնքներ ստեղծելուն:

Ազգայնականության մշակութային սահմանումները ընդգծում են ազգային ծրագրի մշակութային և հատկապես ավանդական կողմերը: Նրանք ազգայնականությունը ներկայացնում են որպես մի շարժում, որը քարոզում է համայնքի ավանդական մշակույթի վերածնունդը հատկապես այն էթնիկ համայնքի որկեդարը որում տվյալ շարժման ներկայացուցիչները ծնվել են: Որպես այդպիսին ազգայնականությունը կրթական շարժում է ուղված ներքին բարեփոխումներին: Այն անհատին և խմբին տալիս է խմբային ինքնություն ընդհանուր ծագման զգացում և արժեքային համակարգ: Ազգայնականությունը քարոզում է և պաշտպանում անհատի կամ խմբի նույնացումը իր էթնիկ արմատներին, ֆիզիկական տիպին, լեզվին, տարածքին, պատմությանը, լեգենդներին, սիմվոլներին և ավանդույթներին, կամ ավելի հակիրճ ձևակերպմամբ իր ծնողների և նախնիների ապրելակերպին: Համաձայն Մաքս Վեբերի մշակութային վերը նշված ռեսուրսների պահպանությունը և վերածնունդը որպես մշակութային անփոխարինելի արժեքներ ձևավորում են ազգայնականության այս տեսակը:
Այս արժեքները կարող են լինել ցածր (ժողովրդական) կամ բարձր (վերնախավի) մշակույթի մաս կամ նույնիսկ քաղաքակրթության: Ազգայնականության այս կոնցեպցիան ընդգծում է ինտելեկտուալների և արվեստագետների դերը էթնիկ մշակույթի հաստատման, համապատասխանեցման և փոխանցման ընթացքում: Ազգայնականության մշակութային նման ըմբռնումը նվազեցնում է անկախ պետականության դերը ազգայնական շարժումներում: Փաստորեն պետականության ձեռքբերումը համայնքի ինքնարտահայտման պահանջի իրացման, այն է պահպանել իր մշակույթը և աշխարհայացքը (Weltanschauung), հնարավոր ձևերից միայն մեկն է: Եվ իսկապես նման ձևակերպմամբ ազգայնականությունը կարող է ի հայտ գալ թե մշակութային համայնքների ներսում թե մի ազգի ներսում որը արդեն ունի պետականություն: Ազգայնականության այս բացատրության հետ են կապված Հերդերի և Ջոն Հատչիսոնի անունները:
Ազգայնականության թե քաղաքական թե մշակութային սահմանումները ճանաչում են պետականության ստեղծման և մշակութային վերածննդի ազգայնական պահանջների համայնքաստեղծ դերը: Ազգայնականությունը նրանք ընդունում են որպես մի կողմից սոցիալական ընտրության մյուս կողմից միասնականության և համերաշխության աղբյուր: Այսպիսով ազգայնականությունը առաջարկում է համակեցության (commensality), միավորման (connubium) և շփման (commercium) ինչպես նաև քաղաքական լոյալության չափանիշներ մշակութային ընդհանրություն և/կամ ազատություններ: Որպես այդպիսին այն մարդկության համախմբության պարտիկուլարիստական սկզբունք է ինչը ենթադրում է անմնացորդ նվիրում ընդունված սկզբունքներին: Այն քարոզում է կապվածություն և պարտավորվածություն կամ պետության և քաղաքացիների նկատմամբ, որոնք օրենքի ուժով երաշխավորում են անձի ազատությունները և կենսակերպը կամ ծննդավայր հանդիսացող համայնքի նկատմամբ ( էթնոմշակութային համայնք), որը ներկայացվում է որպես ընդլայնված ընտանիք:
Որոշ գիտնականներ առաջին հերթին Իսա Բեռլինը ինչպես նաև Գելլները և Լիա Գրինֆիլդը ազգայնական շարժումները ընկալում են որպես պայքար ստատուսի կամ հեղինակության համար: Berlin (1998) Մասնավորապես Բեռլինը ազգայնականությունը սահմանում է որպես շարժում ճանաչման (Annerkenung) համար: Ազգայնականությունը պահանջում է որևէ մշակութային համայնքի կամ որևէ կոլեկտիվ ինքնության իրավահավասարության ճանաչում այլ մշակույթների կամ համայնքների համեմատությամբ: Այս ճանաչմանը կարելի է հասնել առաջին հերթին մշակույթային համայնքի` իր հայրենիքի նկատմամբ սուվերենության ճանաչմամբ կամ նախապես ճնշված մշակույթի վերահստատմամբ: Գրինֆլիդը Greenfeld (1992) նույնպես պնդում է, որ ընդվզումը (ressentiment) գերակա բռնատիրական մշակույթի դեմ ազգայնականության հիմնական պատճառն է:
Ազգայնականության քաղաքական կամ պետականակենտրոն բացատրությունները այն ներկայացնում են որպես ժամանակակից երևույթ կապված ժամանակակից պետության յուրահատկությունների հետ մինչդեռ մշակութային բացատրությունները ընդգծում են ժամանակակից ազգերի մշակութային և սոցիալական փոխկապվածությունը պրեմոդեռն հասարակությունների հետ: Ազգայնականության ավելի ներառական բացատրությունները ընդգծում են հանուն ազգի շարժումների կոմպլեքսային և փոփոխական բնույթը: Ազգայնականության Էնտոնի Սմիթի բացատրությունը հավանաբար ամենահամապարպակն է: Ազգայնականությունը գաղափարախոսական շարժում է բնակչության անունից, որի որոշ անդամների կողմից այն համարվում է ազգ, կոչված` ձեռք բերելու և պահպանելու առաջինը քաղաքական և տնտեսական ինքնավարություն (կամ անկախություն) և քաղաքացիական իրավունքներ, երկրորդը` էթնոմշակույթային ինքնություն և երրորդ սոցիալական միասնություն:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ազգայնականության կատկապես երկու տիպաբանություններ ավելի ազդեցիկ են դառնում: Հանս Կոհնը և Կառլտոնը Հեյեսը ընդունում են տարբեր տիպի ազգայնականությունների գոյությունը և տարանջատում քաղաքական և մշակութային տեսաբաններին: Կոհնը Kohn (1961 [1944]) առանձնացնում է արևելյան և արևմտյան (Ռեյն գետից արևելք և արևմուտք) Եվրոպական ազգայնականություններ: Կոհնի երկու տիպի ազգայնականությունները այժմ կոչվում են քաղաքացիական և էթնիկ ազգայնականություններ որոնք իրենց կիրառումն ու տարածումն են գտել Եվրոպական հասարակություններից դուրս Ասիայում և Աֆրիկայում: Արևմտաեվրոպական տիպի քաղաքացիական ազգայնականությունները ոգեշնչված են քաղաքական, ժողովրդավարական, ռացիոնալ ինչպես նաև Լուսավորչականության և Ֆրանսիական հեղափոխության դասական արժեքներով` (liberté, égalité, fraternité) ազատություն, հավասարություն և եղբայրություն: Արևելաեվրոպական տիպի էթնիկ ազգայնականություները լեցուն են ավանդականությամբ, միստիցիզմով, պատմականությամբ և Ռոմանտիցիզմի ֆոլկլորիզմով: Հեյեսը Hayes (1960) տարբերակում էր քաղաքական և մշակութային ազգայնականությունները: Առաջինը նշանակում է մշակույթային խմբի կամ ազգի ձգտում ստեղծելու պետություն իսկ երկրորդը երբ ազգությունը պահպանում է գովաբանում է իր լեզուն և մշակույթը առանց քաղաքական հեռանկարների:
Ազգայնականության դրսևորումներին բազմաթիվ բացատրություններ են տրվում: Ինչպես բացատրությունների դեպքում այնպես ել ազգայնականության պատճառների վերաբերյալ քննարկումները նույնպես կարելի է բաժանել մոդեռնիստականի և պրեմոդեռնիստականի:
Մոդեռնիստական քննարկումները իրենց հերթին կարող են լինել կամ համակարգային ֆունկցիոնալիստական կամ ինստրումենտալիստական: Առաջին դեպքում համարվում է, որ ժամանակակից համակարգերը ազգայնականության պահանջ ունեն իսկ ինստրումենտալիստական բացատրությունները պնդում են որ ազգայնական շարժումների առաջնորդների մտքերում կան անտեսանելի մղումներ: Նրանք մասնավորապես ազգի անունից մարտահրավեր են նետում առկա մշակութային մոտեցումներին դրանով քողարկելով իրենց քաղաքական և տնտեսական հեռահար նպատակները: Ներկայումս թե քաղաքականությունը, թե տնտեսությունը և թե մշակույթը կարող են անհրաժեշտություն ունենալ կամ օգուտներ քաղել ազգայնականությունից:
• Քաղաքական: Չարլզ Տիլլի և Ջոն Բռուլիի Breuilly (1982) կարծիքով ժամանակակից ցենտրալիստ, սուվերեն և միլիտարիստական պետությունը պահանջում է լեզվամշակութային հոմոգենություն համալրելու համար իր ընդարձակ բյուրոկրատական վարչարարական մեքենան և կազմակերպելու համար արհեստավրժ անձնակազմի կողմից կառավարվող ռացիոնալ և գիտատար բանակ: Պոլ Բրասսի Brass (1991) կարծիքով ժամանակակից ժողովրդավարություններում վերնախավերը օգտագործում են ժողովրդական զանգվածներին այլ վերնախավերի հետ պայքարում դիրքեր գրավելու համար: Զանգվածները հակված են օգնելու նրանց ովքեր հուզական ելույթներ են ունենում ընդհանուր ծագման, արժեքների կամ հատկապես կրոնի մասին: Ազգայնական վերնախավերը քողարկում են իրենց իրական նպատակը այն է իշխանությանն փնտրտուք:
• Տնտեսական: Համաձայն Գելլների Gellner (1983) տնտեսական աճից կախված ժամանակակից արդյունաբերական հասարակությունը պահանջում է ազգայնականություն հավասարաչափ գրագետ և գիտական հենքով կրթված աշխատուժի առումով որին կարելի է առանց որևէ հաղորդակցման կամ շփման հետ կապված խնդիրների տեղափոխել երկրի սահմանների ներսում: Արդյունաբերական հեղափոխության մեծագույն գիտնականները, գյուտարարները և գործարարները չէին գիտակցում ինչ են անում. նրանք ազգայնականության համար կենսական նշանակություն ունեցող հոմոգենության համար պարարտ հող էին նախապատրաստում: Այսպիսով Գելլների համար ազգայնականությունը շարժում է բարեկեցության համար սոցիամշակույթային մոդեռնիզացիայի և հոմոգենիզացիայի միջոցով: Այն հին մշակույթը չի որ քարոզում է այլ նոր, գիտական մշակույթը, որը հասանելի է դառնում լեզվին տիրապետելու դեպքում: Արդյունքում լոյալ բնակչությունը դառնում է ազգ քանի որ լեզուն պայմանավորում է աշխատունակությունը: Ազգայնականության մեկ այլ տնտեսական դրդապատճառ նկարագրվում է Էրիկ Հոբսբամը Hobsbawm (1990; Hobsbawm & Ranger 1983): Հոբսբամը գտնում է որ նոր բուրժուական կապիտալիստական հասարակությունը, որը բաժանված է մրցակցող դասային շահերով և եկամտի կուտակման համար պահանջում է շահագործում, նույնպես կարևորում է համերաշխությունը բանվորների և արտադրության միջոցների կապիտալիստ տերերի միջև: Այդ իսկ պատճառով բուրժուական ինտելեկտուալները հայտնագործել և պրոպագանդել են երկու դասերի միջև առկա ընդհանուր էթնոմշակույթային ինքնության և պատմության մասին գաղափարախոսությունը: Այս հիմքով նրանք պահանջում են ազգային համերաշխություն` համագործակցություն և բարիդրացիություն բարեկամական կապերով կապված հասարակության անդամների միջև: Այսպիսով ազգային ինքնությունը և ազգային համերաշխությունը շահագործելու համար արված հայտնագործություններ են, մտացածին գիտակցություն, միտված փոխելու դասային ինքնության և համերաշխության իրականությույնը:
• Մշակութային: Համաձայն Կեդորիի Kedourie (1960), ազգայնականության հիմքում ընկած է տեղահանության և համայնքի կորստի զգացումը պայմանավորված ժամանակակից ուրբանիզացիայով և սառը գիտական մտքի տրիումֆով: Ազգայնականությունը հայեցակարգ է մշակված օտարված ինտելեկտուալների կողմից մի տեսակ նեոտրայբալիզմ, ցեղային գիտակցություն: Ժամանակակից մարտահրավերներին դիմակայելու միջոց նախ վերադարձ դեպի տաքուկ ծննդավայր` պրեմոդեռն ժամանակների գյուղ, ապա ավանդական մշակույթի իրողությունների անվերապահ ընդունում: Ազգայնականությունը էթնիկ մշակույթը և համայնքը ներկայացնում է որպես մարդկային գոյության բնական և իրական նախապայման:
Այս մոտեցման մեկ այլ տարբերակ է առաջարկում Բենեդիկտ Անդրոսոնը Anderson (1983) առաջ քաշելով հարաբերականորեն երկարաժամկետ մոդեռնիզացիայի և ազգային զարգացման մոդելը: Նախկինում կրոնական և տնտեսական պայմանները, հատկապես Բողոքականության և տպագիր կապիտալիզմի պարագայում, պահանջում էին ժողովրդկան զանգվածների լեզվի միատարություն և գրագիտույուն մասամբ կրոնական պատճառներով, Աստծու խոսքին ուղղակի առնչվելու առումով և մասամբ ել տնտեսական եկամտի նկատառումներով, ինչքան ավելի շատ մարդ կարդալ իմանա այնքան ավելի մեծ քանակով գրքեր կվաճառվեն: Ավելի ուշ շրջանում երբ կրոնական համայնքը փոխարինվեց լեզվական համայնքով, որպես նոր մտացածին համայնք “imagined community” որը հնարավոր դարձավ թերթերի և գրականության միջոցով շփման շնորհիվ:
Հակամոդեռնիստական բացատրությունները չորս հիմնական տիպի են: Սոցիոկենսաբանական, պրիմորդիալիստական, պեռենիալիստական և էթնոսիմվոլիստական:
• Սոցիոկենսաբան Պիեռ վան դեն Բեռգեն պնդում է որ ազգայնականությունը կենսաբանորեն պայմանավորված սոցիալական շարժում է, որը պահանջում է համերաշխություն մշակութապես նման անհատների միջև: Ազգայնականությունը կենսաբանական խթանի` նմանի ընտրության իրացումն է կամ հիմնավորումը: Նմանի ընտրությունը ապահովում է տիպի գենետիկական հարատևությունը գենետիկորեն համարժեք անհատների խաչասերման միջոցով: Ազգայնականությունը գիտակցված Դարվինիզմն է:
• Պրիմորդիալիստներ Էդվարդ Շիլսը Shils (1957) և Ստիվեն Գրոսբին Grosby (1994) ազգայնականության արմատները տեսնում են կոնկրետ տարածքում կամ համայնքում ծնված լինելու հանգամանքում: Մարդկային էակները բնականորեն կապված են առաջնային կենսատու ուժերին ինչպիսիք են ընտանիքը և ծննդավայրը: Մարդկային էակները էթնիկ կապվածությունը հակված են համալրելու ի վերուստ տրված, կենսական և հիմնարար սոցիալական կապ: Ի տարբերություն սոցիոկենսաբանների պրիմորդիալիստները ազգայնականությունը դիտում են որպես հուզական զգացում, պարտավորվածություն և սեր մարդու կյանքի աղբյուրի` ընտանիքի, հողի և այլ մարդկանց նկատմամբ, որոնք կապված են նույն մշակույթով և տարածական կապերով: Նմանապես Վոլկեր Կոննորը Connor (1994) ընդգծում է ազգայնականության զգացմունքային հիմքը, ինչը նա անվանում է էթնոնացիոնալիզմ:
• Պերենիալիստները ինչպես Ջոն Արմստրոնգը Armstrong (1982) ազգերը դիտարկում են որպես պրեմոդեռն էթնոմշակութային սոցիալական խմբավորումներ ձևավորված երկար ժամանակահատվածի ընթացքում, խմբային փորձի, սիմվոլների, միֆերի կուտակման և այլ ազգերի հետ բախումների ընթացքում: Ազգայնականությունը այնուամենայնիվ, որպես երբեմն ֆանատիկ և ագրեսիվ գաղափարախոսություն, որը տարածվում է վերնախավերի կողմից մոբիլիզացնելու ազգերը այլ ազգերի հետ պայքարելու նպատակով, նոր երևույթ է: Ազգայնական վերնախավերը ուշադիր կերպով ուսումնասիրում են ժողովրդական հավատալիքները կամ սիմվոլները մոբիլիզացնելու համար իրենց ընտրազանգվածը դիրք, տարածք կամ այլ նյութական բարիքներ ստանալու նպատակով:
• Էթնոսիմվոլիստները ինչպես Էնտոնի Սմիթը Smith (1986) և Ջոն Հատչիսոնը Hutchinson (1987) ոչ մոդեռնիստ են ոչ էլ հակամոդեռնիստ թեև կարող են համարվել բավարար մոդեռնիստներ: Այս տեսաբանները ժամանակակից ազգայնականությունը բացատրում են նախ մոդեռն տերմինաբանությամբ, որպես նոր հայեցակարգ կամ գաղափարախոսություն ուղված հանուն ազգի սահմանված նպատակների իրականացմանը և հետո որպես պատասխան ժամանակակից աշխարհի սոցիալապես և բարոյապես քայքայիչ երևույթներին: Հաշվի առնելով մոդեռն ժամանակահատվածի եռակի հեղափոխությունները` ժողովրդավարության համաշխարհային տարածումը, գիտական մշակույթի աշխարհիկացումը և արդյունաբերական կապիտալիստական տնտեսության հզորացումը ազգայնականությունը չի կարող մոդեռնի նեոտրադիցիոնալ ժխտում լինել ավելի շուտ այն ուղորդման միջոց է օգտվելու մոդեռնի առավելություններից և փոխհատուցելու թերությունները: Նախ ընտրովի վերականգնելով և ընդգծելով ազգի անցյալի այն կենսափորձը, որը նմանություններ ունի մոդեռնի հետ հատկապես այն հատվածը երբ ազգը բաց էր նորարարություների, փոփոխություների այլ ազգերի հետ շփումների համար դրանով լեգիտիմացնելով փոփոխությունը ներսից և հետո վերահաստատելով բարոյականությունը համայնքի ներսում ինչը անկում էր ապրել մոդեռնի ազդեցության տակ: Էթնիկ մշակույթը մարդկային պատկանելության և փոխգործողության բազմաթիվ օրինակներ է տալիս ներառյալ կրոնական սկզբունքներ և էթնոմշակութային կապեր նաև կայունացնում է մոդեռն անհատներին որոնք ապրում են գիտակից դարաշրջանում: Հետևաբար այս տեսաբանների համար ազգայնականությունը մեկտեղում է պատմությունը և ներկան և վերջինիս հաջողությունը պայմանավորում են անցյալի անընդհատությամբ, մշակույթային ինքնությունների ճկունությամբ այլ ոչ ֆիքսվածությամբ և մարդկության ցանկությամբ ապրելու մի համայնքում որը ունի պատմություն այլ ոչ թե ստեղծվել է ex nihilo (ստեղծված ոչնչից) 1789 թվին ինչպես պնդում են մոդեռնիստները:
Կոմունիզմի անկումը որը սկսվեց Բեռլինի պատի վերացմամբ 1989 թվին և Եվրամիության երկրների կապերի աննախադեպ սերտացումը ինչը հաջորդեց 1992 թվին կնքված Մաաստրիխտի Համաձայնագրին բերեցին երկու իրար հակասող տենդենցների ի հայտ գալուն` ազգայնականության վերածննդի և անհատի ազգային պատկանելության թուլացման: Վերջինս պայմանավորված էր բազմամշակութային քաղաքականության տարածմամբ համաշխարհային մակարդակով ուղորդված Միացյալ Ազգերի Մարդու Իրավունքների Համընդհանուր Հռչակագիրով: Երկու միտումներն ել չնայած գլոբալիզացիոն ուժերի առկայության ընդունում են էթնոմշակութային ավանդույթների և համայնքների կարևորությունը քսանմեկերորդ դարում:

Anderson, B. (1983) Imagined Communities . New Verso , London.
Armstrong, J. A. (1982) Nations Before Nationalism . University of North Carolina Press , Chapel Hill.
Berlin, I. (1998) The Proper Study of Mankind . Farrar , Straus, & Giroux, New York.
Brass, P. R. (1991) Ethnicity and Nationalism: Theory and Comparison . Sage , London.
Breuilly, J. (1982) Nationalism and the State . Manchester University Press , Manchester.
Connor, W. (1994) Ethnonationalism: The Quest for Understanding . Princeton University Press , Princeton.
Gellner, E. (1983) Nations and Nationalism . Blackwell , Oxford.
Greenfeld, L. (1992) Nationalism: Five Roads to Modernity . Harvard University Press , Cambridge, MA.
Grosby, S. (1994) The Verdict of History: The Inexpungeable Ties of Primordiality . Ethnic and Racial Studies (17) : 164 71.
Hayes, C. J. H. (1960) Nationalism: A Religion . Macmillan , New York.
Hobsbawm, E. (1990) Nations and Nationalism since 1780: Programme, Myth, Reality . Cambridge University Press , Cambridge.
Hobsbawm, E. & Ranger, T. (Eds.) (1983) The Invention of Tradition . Cambridge University Press , Cambridge.
Hutchinson, J. (1987) The Dynamics of Cultural Nationalism . Allen & Unwin , London.
Kedourie, E. (1960) Nationalism . Hutchinson , London.
Kohn, H. (1961 [1944]) The Idea of Nationalism . Collier-Macmillan , New York.
Schnapper, D. (1998) Community of Citizens . Transaction , New Brunswick.
Shils, E. (1957) Primordial, Personal, Sacred and Civil Ties . British Journal of Sociology (8) : 130 45.
Smith, A. D. (1986) The Ethnic Origins of Nations . Blackwell , Oxford.
Tilly, C. (Ed.) (1975) The Formation of National States in Western Europe . Princeton University Press , Princeton.
Van den Berghe, P. L. (1987) The Ethnic Phenomenon . Praeger , New York.

Գլոբալիզացիոն խնդիրներ և քաղաքականության մարտահրավերներ

Դասախոսություն 2

Թեև գլոբալիզացիան ընհանուր առմամբ օգուտներ է բերում այն նաև առաջացնում է հիմնավորված դժգոհություններ: Մշակութային, բնապահպանական և քաղաքական խնդիրներից զատ կան նաև երկու այլ առանցքային հիմնախնդիրներ` անհավարասարությունը (թե երկրների միջև թե երկրների ներսում) և փոփոխականությունը ֆինանսական շուկաներում և տնտեսական գործունեության մեջ:

Անհավասարություն
Գլոբալ անհավասարությունը ունի երկու չափման միավոր: Անհավասարություն երկրների ներսում և երկրների միջև: Այն ժամանակ երբ մեկ շնչին ընկնող եկամուտները ամբողջ աշխարհով աճել են ոչ բոլոր երկրներն են արձանագրել բավարար աճ, ինչի պատճառով մեկ շնչին ընկնող եկամուտների միջինը բոլոր երկրների` զարգացած և զարգացող հաշվարկով դարձել է ավելի սփռված: Ավելին որոշ երկրներում անհավարասությունը կտրուկ ավելացել է վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում: Արդյունքում եկամուտների գլոբալ անհավասարությունը երկրորդ համաշխարհյին պատերազմից հետո շարունակական աճ է գրանցել և միայն ինսունականների սկզբին որոշակիորեն կայունացել է:
Աճող անհավասարության պատճառները բազմաթիվ վիճաբանությունների տեղիք է տվել: Զարգացած արդյունաբերական երկրներում այն արտահայտվում է որակյալ և ցածր որակավորում ունեցող աշխատուժին տրվող աշխատավարձերի տարբերությամբ: Փորձը ցույց է տալիս, որ այստեղ հիմնական խնդիրը տեխնոլոգիական նորարարություններն են այլ ոչ էժան աշխատուժ ունեցող զարգացող երկրների հետ առևտուրը այդ իսկ պատճառով բաց սահմանները կամ ազատ առևտուրը տվյալ պարագայում չեն համարվում զարգացած երկրներում անհավասարության հիմնական պատճառ: Որոշ զարգացող երկրներում նույնպես անհավասարությունը աճել է և անգամ այն պայմաններում երբ աճել են թե հարուստների թե աղքատների եկամուտները: Անհավասարությունը պայմանավորված է բազմաթիվ գործոններով որոնց մի մասը մասնավոր բնույթի է (ինչպես օրինակ պատերազմները և բնական աղետները) իսկ մյուս մասը ընդհանրական է բոլորի համար ( տեխնոլոգիական նորարարություններ) ինչը կարելի է վերագրել միայն ու միայն գլոբալիզացիային: Չինաստանի արագ զարգացող մեծ քաղաքներում առկա տնտեասական հեռանկարները սրում են գյուղական և քաղաքային բնակչության եկամուտների անհավասարությունը թեև այն ռեգիոնները որոնք ավելի բաց են գտնվել միջազագին առևտրի համար գրանցել են անհավասարության անկում այսպիսով գլոբալիզացիան որպես այդպիսին պատճառ չի անհավասարության տարածման համար: Կենտրոնական և արևելյան Եվրոպայի անցումային տնտեսություններում ընդլայնվող անհավասարությունը անշրջելի արդյունքն էր տնտեսական խթանների և պարգևների համակարգի ներդրման: Որոշ երկրներում այնուամենայնիվ անհավասարության բարձր աստիճանը պայմանավորված է տնտեսական հեռանկարների բացակայությամբ կամ չնահանջող աղքատությամբ ինչը կարող է հանգեցնել սոցիալական կոնֆլիկտների, որոնք կխոչնդոտեն հետագա տնտեսական աճը: Գլոբալիզացիան փաստացի նպաստում է հարուստ և աղքատ երկրների մեկ շնչին ընկնող եկամուտների ցուցանիշների մոտեցմանը: Մեկ շնչին ընկնող եկամուտները գլոբալիզացվող զարգացող երկրներում ավելի արագ է աճում քան զարգացած երկրներում: Ինսունականների այդ թիվը եղել է համապատասխանաբար 5 և 2.2 տոկոս տարեկան: Գլոբալիզացիոն գործընթացնբերում չընգրկված երկրներում վերը նշված աճը եղել է զգալիորեն ավելի դանդաղ ինչի հետևանքով էլ ավելի է խորացել անդունդը հարուստ և աղքատ երկրների միջև: Տնտեսական անհավասարությունը իր հերթին բերում է միգրացիայի տեմպերի աճի:

Ֆինանսական շուկաների անկայունություն

Ինսունականների ընթացքում համաշխարհային տնտեսույթունը ականատես եղավ մի շարք տնտեսական ճգնաժամերի, որոնք իրենց բացասական անդրադարձը ունեցան թե կոնկրետ երկրների թե տարածաշրջանների և թե գլոբալ ֆինանսական շուկաների վրա: Վերջին շրջանի տնտեսական ճգնաժամերը ֆինանսական սեկտորի տեղային բնույթի խոցելիության, արժույթի գերագնահատված փոխարժեքների հետևանք են, որոնք շատ դեպքերում, զուգորդվում են փոփոխական շուկայական սպասումներով կամ այլ երկրներից եկող բացասական ազդակներով: Այս գործընթացների հետևանքները շատ ավելի դժվարհաղթահարելի են, (փոխարժեքների կտրուկ անկում, հիպետկային շուկաների փլուզում ):

Պատասխաններ մարտահրավերներին
Կառավարությունները միջազգային ֆինանսական կառույցների օգնությամբ կոչված են լուծելու վերոնշյալ երկու խնդիրները: Շարունակական ախքատությունը պետք է հաղթահարվի համապատասխան սոցիալական ապահովության ցանցերի ներդրմամբ, կրթության, առողջապահության ոլորտներում լուրջ ներդրումների իրականացմամբ, որոնք կօգնեն ապահովել հավասար հնարավորությունների բոլորի համար: Մակրոտնտեսական կայունությանն ուղված քայլերը կարող են մեղմել գործազուրկության աճը կամ աշխատավարձերի կտրուկ անկումները պայմանավորված տնտեսական ճգնաժամերով, կամ դրամի արժեզրկմամբ ինչը անհամեմատելի ավելի վատ է անդրադառնում աղքատ խավի վրա:
Մեկ այլ կարևոր քայլ է զարգացած երկրների կողմից իրենց շուկաների բացումը զարգացող երկրների արտահանվող ապրանքների համար: Անհրաժեշտ է նվազեցնել կամ վերացնել պետական տուրքերի տեսքով սահմանվող խոչնդոտները կամ տեղի արտադրողներին հատկացվող պետական սուբսիդիաները որպեսզի զարգացող երկրները նույնպես կարողանան լիարժեքորեն օգտվել գլոբալ առևտրային համակարգի պտուղներից: Զարգացող երկրների կողմից պարտադրվող բնապահպանական կամ աշխատանքի նորմավորման ստանդարտները նույնպես երբեմն ներկայացվում են որպես գործողություններ ուղված գլոբալիզացիայի բացասական հետևանքները մեղմելուն ուղված ջանքեր սակայն իրականում դանդաղեցոնւմ ենն զարգացող երկրների տնտեսական աճը: Չնայած այն հանգամանքին որ ֆինանսական բաց շուկաները բերում են նկատելի արդյունքների երկրի տնտեսության ազատականացումը պետք է իրականացվի տեղի ֆինանսական կառույցների հզորացումից և վերահսկողության, կարգավորման և թափանցիկության հստակ մեխանիզմների ներդումից հետո միայն:

Հիմնական հասկացությունների սահմանում, գլոբալիզացիա նացիոնալիզմ

Դասախոսություն 1.

Գլոբալիզացիա
Ի՟նչ է գլոբալիզացիան, այս եզրի վերաբերյալ դեռևս կա անորոշություն պարզ չէ նաև սառը պատերազմին հաջորդող նոր աշխարհակարգի վերաբերյալ ռետորիկան: Այսպիսով գլոբալիզացիան կարող է ընկալվել որպես միֆ, երևույթ, գաղափարախոսություն ռացիոնալություն: Ինսունականներից սկսած թե ակադեմիական թե հանրային քննարկումներում գլոբալիզացիան դարձել է անկյունաքարային հասկացություններից մեկը: Փաստորեն գլոբալիզացիան տնտեսական, գաղափարախոսական, տոխնոլոգիական և մշակութային փոխկապակցված փոփոխությունների արտաքին ընդհանրական ձևակերպումն է: Տնտեսական փոփոխություները իրենցից ներկայացնում են արտադրության ինտերնալիզացիա կապիտալի և տրանսնացիոնալ կորպորացիաների աճող մոբիլություն և տնտեսական խորացող և ինտենսիվացող փոխկախվածություն: Գլոբալիզացիայի տնտեսական արտացոլումը ներառում է նաև արտադրության զգալի ծավալների հասնող վերակազմակերպում և տեղաբաշխում երկրի սահմաններից դուրս, ֆինանսական շուկաների ծավալում, նույնական սպառողական ապրանքների վաճառք երկրագնդի տարբեր ծայրերում և բնակչության լայնածավալ տողափոխություններ: Գաղափարախոսական փոփոխությունները ենթադրում են ներդրումների և առևտրի ազատականացում, սեփականաշնորհում և քաղաքական ժողովրդավարության ինստիտուցիոնալիզացիա: Տեխնոլոգիական փոփոխությունները ընդգրկում են տեղեկատվության և հեռահաղորդակցության տեխնոլոգիաների տարածում ամբողջ աշխարհով մեկ և անցում ապրանքներից դեպի ծառայություններ և վերջապես մշակութային փոփոխությունները միտում ունեն համահարթեցնելու մարդկանց ճաշակը և ընդունված ստանդարտները մեկ համաշխարհային մշակույթի շրջանակներում: Համաձայն Հոլմի և Սորենսենի գլոբալիզացիան կարող է սահմանվել հետևյալ կերպ տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և մշակությանին հարաբերությունների ինտենսիվացում պետական սահմաններից դուրս: Սա ավելին է քան որոշակի խնդիրների և երևույթների աշխարհագրական ծավալում: Գլոբալիզացիան ոչ միայն ենթադրում է գլոբալ կապվածության ուժգնացում այլ այդ կապվածության գիտակցում և որպես արդյունք տարածքային սահմանների նշանակության թուլացում: Գոլբալիզացիան պայմանավորված է բազմաթիվ գործոններով որոնցից ամենակարևորը տեխնոլոգիական փոփոխություններն են: Սակայն այս գործընթացը համահունչ չէ թե աշխարհագրական և թե արագության տեսանկյուններից ինչի արդյունքում մենք ունենք տարատեսակ գլոբալիզացիաներ տարբեր տարածաշրջաններում:
Կարևոր է սահմանազատել գլոբալիզացիայի քանակական և որակական բնութագրիչները: Օրինակ տնտեսական գլոբալիզացիան բերում է գլոբալ տնտեսական համակարգի ինչը արդեն հիմնված չէ ինքնուրույն ազգային տնտեսությունների վրա այլ սպառողական ապրանքների արտադրությունը, սպառումը, բաշխումը է իրականացվում է միացյալ գլոբալ շուկայում: Այսպիսով գլոբալիզացիա բառը օգտագործվում է շատ հաճաշ բայց հազվադեպ է հստակ սահմանվում: Հնարավոր սահմանումներից կարող են լինել
1. Տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և մշակութային հարաբերությունների ինտենսիվացում
2. Պատմական շրջան որը սկսվել է սառը պատերազմի ավարտին
3. Համաշխարհային տնտեսության փոխակերպում պայմանավորված ֆինանսական շուկաների անկառավարելիությամբ
4. ԱՄՆ արժեքային համակարգի տրիումֆ տնտեսական և քաղաքական ժողովրդավարության նեոլիբերալիզմի օրակարգում
5. Տեխնոլոգիական հեղափոխություն սոցիալակա հետևանքներով
6. Ազգային պետությունների անկարողություն լուծելու գլոբալ խնդիրները որոնք պահանջում են գլոբալ լուծումներ ինչպես օրինակ շրջակա միջավայրի պաշտպանություն, մարդու իրավունքներ կամ միջուկային զենքի տարածում
Գլոբալիզացիայի տնտեսական սահմանումը գրավում է գիտական աշխարհի ամենամեծ ուշադրությունը որը կարելի է ձևակերպել հետևյալ կերպ` ազատ առևտրի պայմանագրերի անարդյունավետ համակարգ, ինտերնետ, ֆինանսական շուկաների ինտեգրացիա ինչը բերում է սահմանների վերացման և աշխարհի` որպես մեկ միասնական շահութաբեր բայց դաժան մչցակցային շուկայի վերածման: Տնտեսական եզրից զատ անհրաժեշտ է գլոբալիզացիան ուսումնասիրել նաև քաղաքական և սոցիոգիական առումներով որպես որակական անցում մարդկանց կոնսակերում: Նեոլիբերալները հավատում են որ գլոբալիզացիան տեխնոլոգիական փոփոխություների անշրելի արդյունքն էր և որ տնտեսական ազատականացումը անպայմանորեն բերելու է քաղաքական ծողովրդավարության տարածմանը: Անգամ եթե այս պնդումը ճիշտ է այն պարունակում է գաղափարական և նորմատիվ բաց, պարադոքս է բայց գլոբալիզացիայի տնտեսական թևը իր բնույթով դեմոկրատակա չէ եթե ոչ հակադեմոկրատական է: Տնտեսական ուժեշի հաշվետվողականության և թափանցիկության ցածր աստիճանը իր մեջ պարունակում է լուրջ քաղաքական խնդիր տրանսնացիոնալ տնտեսական համակարգերը հաշվետու չեն ազգային պետությունների ընտրված կառավարություններին: Նրանք հաշվետու են շուկայի չընտրված ակտորներին որոնք առաջնորդվում են հաղթում են ամենահարմարվողները սկզբունքով:

Փոխկապված մեկ այլ հասկացություն է ռեգիոնալիզացիան որը սահմանվում է որպես հասարակություների ինտեգրացիա տվյալ տարածաշրջանի ներսում, ներառյալ սոցիալ տնտեսական շփումների չկառավարվող փոխգործողությունը ներսի միավորների միջև միտված տարածաշրջանների, որպես միասնական աշխարհաքաղաքական միավոր հանդես գալուն: Նույնպես ռեգիոնալիզմը հասկացվում է որպես երկու կամ ավելի պետությունների կամավոր միավորում ռեսուրսների համատեղ օգտագործման նպատակով ուր գործող ակտորները ինչպիսիք են պետությունները, տարածաշրջանային ինստիտուտները, ոչ կառավարական կազմակերպությունները հակված են կիսելու նույն հիմնարար արժեքները և նորմերը:

Ազգայնականություն և ազգային պետության դերը
Ազգայնականույունը ազգ հասկացության անմիջական ածանցյալն է, ազգի ներկայացուցիչների միջև փոխկապվածության և հպարտության զգացում: Նացիոնալիզմը կամ ազգայնականությունը կարող է դրսևորվել մի շարք ձևերով` ավելի լավ կենսապայմանների հասնելու ձգտում, ավելի շատ օլիմպիական մեդալների ձեռքբերում կամ հարևան պետություններից ավելի շատ տարածքներ գրավելու ձգտում: Տասնութերորդ դարից սկսած և հատկապես քսաներորդ դարում ազգայնականությունը դրսևորվում է տվյալ ազգի ներկայացուցիչների ձգտմամբ վերահսկելու և կառավարելու այն տարածքը ուր նրանք ապրում են: Ազգ-պետությունը այն պետությունն է որի քաղաքացիները իրենց համարում են մեկ ազգ, այն ունի սահմանգծված տարածք, միասնական և ճանաչված կառավարություն, պետության բնակիչները համարում են որ իրենք միմյանց հետ կապված են պատմական, լեզվական, ռասսայական կամ այլ կապերով: Մերօրյա պետությունները հիմնականում համարվում են ազգ պետություններ այն դեպքում երբ դրանց մեծամասնությունը այդպիսիք չեն: Երրորդ աշխարհի երկրների սահմանները հիմնականում ձևակերպվել են երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին հիմնվելով նախկին գաղութային սահմանները: Այդ իսկ պատճառով ներկայիս շատ պետություններ իրանց տարածքում ունեն շատ ազգային միավորներ և մեկ այլ դեպքում կան ազգեր որոնք մասնատված են տարբեր պետական սահմաններով: Այս առումով պետք է հստակություն մտցվի այն հարցում թե ազգայնականությունը վերաբերվում է ազգին թե պետությանը: Մի դեպքում ազգայնական ուժերը ձգտում են միավորել իրենց ազգը մեկ պետության սահմաններում մյուս դեպքում ազգայնական ուժերը լծվում են ազգաստեղծ աշխատանքին:

Globalization and nationalism: the missing link

“For the past ten years the Abkhaz authorities have aggressively solicited the assistance of the Diaspora, the majority of which are currently residing in Turkey and the West. The Diaspora responded by demonstrating an unwavering financial and economic commitment for its ethnic homeland. Our five hundred thousand member exile community will always defend the interests of the Abkhaz people wherever they may reside by donating their time, money, food, clothing, and technical commercial assistance”.
With these words published on its website, an Abkhaz opposition party called for political reform inside the break-away republic. While this would appear a matter strictly pertaining to researchers interested in South Caucasian politics, it represents in fact a prime example of a new dynamic that appears to be emerging between globalisation and nationalism. For a number of analysts, variously described as globalisation theorists, globalists or cosmopolitans, nationalism is directly linked in a causal fashion to globalisation. For others, instead, connecting the two phenomena represents a conceptual and empirical mistake.
In order to unravel the nature of their relationship, I will first look at the theoretical debate underpinning both the concepts. Secondly, I will outline the causal nexus that globalisation theorists have identified between the two, and critique the extent to which they have a case when they argue that the rise of these ‘new’ forms of nationalism can be explained as a response and reaction to globalisation forces. Finally, I will try to offer a different perspective of how the interplay between these two phenomena can have a profound impact on the concepts of identity, territory and space.
A glance at the theory
There are two distinct theoretical debates taking place, one on the process of globalisation and another one on the contemporary re-emergence and transformation of nationalism. In a rather simplistic manner, I would argue first of all that the debate on globalisation can be summarised as follows. First of all, a number of analysts - such as Hirst, Thomson or Negri - are simply sceptical of the concept in the first place, seeing it as a conceptual cover-up for what is simply hegemonic, realist US domination. From their perspective, globalisation ‘is primarily an ideological construction; a convenient myth which … helps justify and legitimise the neoliberal global project’ [Held & McGrew: 2003]. A second group – led by economists such as Rodrik and Dicken and generally favoured in the public discourse – takes a more focused view and sees globalisation primarily as an economic process. Given the abundant evidence of the increasing reach of global capital, the debate is not so much about whether globalisation is taking place in the first place, but more about where, how, at what speed and in whose interest.
The third group, which counts in its ranks the likes of Giddens, Held, Castells and Scholte, sees instead globalisation as a more nuanced and multilayered social process, variously described as ‘action at a distance … time-space compression, accelerating interdependence or a shrinking world’ [Held & McGrew: 2003]. For them, as well as an economic process, globalisation is first and foremost a ‘real structural change in the scale of modern social organisation’. Clearly, depending on which side of the globalisation debate we take, we could argue that it is bound to have a profound impact on the way a social phenomena like nationalism develops; that it will only have a marginal effect, primarily in those areas where globalisation is more ‘dense’; or that it will have no impact at all. For the purpose of this debate, I think the sociological/cultural approach of the third grouping is the one that best helps us understand how globalisation might behaving an impact on nationalism.
Defining nationalism is equally difficult, although the debate is of a very different nature. No one denies the empirical existence of nationalism – a simple glance at a political world map testifies to its truly global reach. The debate is more about the causes of its first appearance, its subsequent success story, and most importantly its recent, somewhat counter-intuitive resurgence. On the one hand, there are modernist analysts – like Hobsbawm, Gellner or Breuilly – who see nationalism primarily as an elite-driven political project prompted by the rise of modernity and the need to manage the social transformations that accompanied industrialisation. One of the most renowned proponents of this reading was Elie Kedourie, who went as far as famously defining nationalism simply a ‘doctrine invented in Europe at the beginning of the nineteenth century’ [Kedourie: 1993].
Contesting this position is the perennialist school of thought, championed by Anthony Smith, who – while not underplaying economic factors to explain the rise of nationalism in Europe – argues instead that ‘to understand modern nations and nationalism, we have to explore not only the processes and requirements of modernity, but also the genealogies of nations, … the impact of these processes on those genealogies and the way in which they give rise to selections and transformations by each generation of pre-existing … ties and traditions’ [Smith: 1996]. In other words, perennialists argue that the emergence of nationalism cannot be fully understood unless we relate it to deeper ethnic identities, which transcend the socio-economic impact of industrial modernity, itself being more concerned with the formation of classes than that of nations.
The flaws of causality
A number of globalisation theorists, including Kaldor and Muro, have jumped into this debate, arguing that a third causal explanation can be put forward to understand the recent wave of nationalism: globalisation. They ascribe this resurgence to the decline in secular left-wing ideologies after the collapse of Communism; increased global insecurity, including economic insecurity deriving from ‘declines in state provision and public employment, rapid urbanisation, … and large scale migration’ [Kaldor & Muro: 2003]; and the rise in ‘global interconnectedness and the sense of impotence that arises when crucial decisions that affect everyday life are taken further and further away’ [ibid.]. This process represents a rejection of modernity, a reaction to outside forces not fully understood, perceived as threatening, and which prompt an irrational, often violent response. People would turn to this form of nationalism for fear, ignorance or desperation, while political elites would stir these feelings for their own opportunistic goals. To prove this, globalisation theorists point to the interaction between militant nationalist groups, Diaspora communities and the ‘new media’ – especially the Internet. Citing examples ranging form the Rwandan genocide to the post-Yugoslav conflicts in the Balkans, they argue that we are witnessing the emergence of a new type of nationalism, rooted in the deep social, economic and cultural transformations brought by globalisation.
In my view, there is a fundamental flaw in this causal logic, which is well encompassed in Justin Rosenberg’s critique of globalisation theory more in general, but which fits very well this specific case: ‘By asserting that the emergence of a single global space as the arena of social action increasingly outweighs in its consequences other kinds of causality which have traditionally been invoked to explain social phenomena, globalisation theorists invert the explanandum with the explanans’ [Held & McGrew: 2003]. In other words, Kaldor and Muro are elevating structure – increasing spatial interconnectivity, new information technologies, disparate Diaspora networks, uneven patterns of economic transformation – to the level of agency, and in so doing, they are inverting the causal logic of nationalism. The Internet, after all, has been used during the Bosnian War as a tool by both nationalist forces and human rights activists besieged in Sarajevo, and its use is hardly an explanation for why the nationalist conflict emerged in the first place. Equally unhelpful is the example of the Diasporas, which does not help us understand why do these networks feel so strongly about their national status in the first place? It would appear, in the words of Anthony Smith, that a deeper causal logic has to be used, one that reconnects nationalism to the feelings of people ‘sharing an historic territory, common myths and historical memories’ [Smith: 1991]. In this sense, globalisation as explanans conflicts with the broader understanding of globalisation as a process, which helps us frame social change, but not necessarily understand its causes.
There is a second, more conceptual problem with Kaldor and Muro’s argument, which is shared by a number of theoretical approaches that try to understand nationalism: its generalist approach. As Breuilly points out, ‘most general theories seem to have little idea about how nationalist politics actually work. Most of them seem to be generalisations from specific sorts of nationalism or, at worst, seem to have some view of nationalism which is either untestable or quite unlike the reality which is disclosed by the study of particular nationalist groups’ [Breuilly: 1993]. This is quite evident in the writings of Gellner, who avoided the traps of selective memory by ironically adopting Anthony Hope’s fictitious nation of Ruritania as his central case study of nationalism in Eastern Europe. While conceptually ingenious, this stratagem still fails to shed light to the hundreds of particular forms of nationalism that have risen over the last 200 years. Unfortunately, like in the case of many generalisations, they might help us frame the political angle by which we choose to see the world, but they don’t necessarily help us understand the specific causes and consequences of social processes.
Identity, territory and space
While there might not be a direct causal relationship between globalisation and nationalism, the two phenomena are still related, but their interplay is mediated by the field of identity-construction, and only indirectly affects the way individuals operate in relation to their social environment. For Castells, identity is ‘the process of construction of meaning on the basis of a cultural attribute, or a related set of cultural attributes, that is given priority over other sources of meaning. For a given individual, or for a collective actor, there may be a plurality of identities, … [but these are] a source of stress and contradiction in both self-representation and social action’ [Castells: 2004]. He further distinguishes three categories of identity – legitimizing, resistance and project identity – before questioning many modernists’ approaches to identity construction in the global era: ‘the rise of the network society calls into question the processes of the construction of identity … because [it] is based on the systemic disjunction between the local and the global for most individuals and social groups’ [ibid.]. This need not be in opposition to the perennialist perspective, for which the self is ‘composed of multiple identities and roles – familial, territorial, class, religious, ethnic and gender’ [Smith: 1991] – which overlap with national identity. Since – according to Castells – globalisation triggers forms of resistance identity at different levels, these can be nationalist in some contexts, but needn’t be so in a deterministic manner. In this sense, globalisation does not cause nationalism per se, but it changes the way people relate to their own national identity by redefining, for example, their relationship with territory and space.
‘The role of territory and space in the formation of national identity has been a central theme of social science dialogue during the past decade. … Space means not only the traditional geographical notions of fixed territories and boundaries, but also symbolic and abstract notions of space, at local, national and global levels’ [Schnell: 2001]’. There are at least two dimensions to this debate. The first one is geographical, and is best encapsulated by Paul Virilio, who argued in 1983 that the ‘acceleration of communication had led to a replacing of geographical space with time, and … suggested that deterritorialisation was the question for the end of this century’ [Elden: 2004] . This idea was subsequently picked up by Scholte, who introduced the concept of supraterritorialisation as ‘a reconfiguration of geography, so that social space is no longer wholly mapped in terms of territorial places, territorial distances and territorial borders’ [Scholte: 2000]. This is important for our understanding of nationalism, because it has bearings for the way it relates to its spatial aims. In Gellner’s words, if ‘nationalism is primarily a political principle, which holds that the political and national unit should be congruent’ [Gellner: 1983], a redefinition of the ideational territorialisation of the nation has huge implications for the way it will behave politically. The Jewish Diaspora is a case in point: for centuries deprived of its own territory, it retained (and retains) its strong national identity across time and space, but this was not a derivative of the territorial existence of the state of Israel, although its establishment remained of course a crucial goal.
The second, derived, dimension is political. As globalisation redefines our relationship with territory and space, it remoulds the way we act politically to reinforce our national identity. This helps explain for example why certain nations – like Castell’s Catalonia – shape their identity in relation to the broader European political space, a Europe of the Regions where nation-building does not coincide with state-building. But it also helps explain why in an island state like Britain, the relationship with the loss of territorial control – due to migration, the process of European integration, etc. – gives rise to profound nationalist anxieties that aim to re-establish direct control over space, by declining to join for example the Schengen Agreement. Territory and space, like shared myths and memories, are founding blocks of nationalism, and as globalisation transforms the way we relate to them, it transforms the way we make sense of our political togetherness.
Conclusion
I have tried to give a brief overview of the debate over nationalism and globalisation, and I have tried to sketch the way these two might interplay. Rather than a direct causal link, I believe globalisation to have a mediated effect on nationalism, through the processes of identity construction and spatial redefinition. The deterritorialisation produced by globalisation, in particular, could have two distinct political effects on nationalism: on the one hand, like in the case of the Jewish Diaspora, it could reinforce those shared myths and memories which kept it alive in the re-shaping of the ideational space; on the other, like in the case of Britain, it could strengthen those ties between national and territorial identity. What seems to me unlikely, however, is that globalisation will erode the psychological foundations of nationalism inside those societies most exposed to it, replacing it instead with what has been variedly called ‘a global identity’ and ‘a cosmopolitan culture’. At best, the two will be able to coexist, just like regional and national identity have coexisted in Italy for centuries.
Bibliography
• Breuilly, John, Nationalism and the state, Manchester: Manchester University Press, 1993;
• Castells, Manuel, The Power of Identity, Cambridge, Mass: Blackwell, 1997;
• Elden, Stuart, Missing the point: globalization, deterritorialization and the space of the world, Royal Geographical Society (with The Institute of British Geographers) 2005;
• Gellner, Ernest, Nations and Nationalism, Blackwell, 1983;
• Gellner, Ernest, Ernest Gellner’s reply: Do nations have navels?, Nations and Nationalism, Vol. 2, No. 3, 1996.
• Giddens, Anthony, Tradition, Chapter 3 in Runaway world: how globalisation is reshaping our lives, London: Profile, 2002.
• Held, David and McGrew, Anthony (eds.), The global transformations reader: an introduction to the globalization debate, Cambridge, UK: Polity Press, 2003;
• Kaldor, Mary, Nationalism and globalisation, Nations and Nationalism, Vol. 10, Issue 1-2, 2004;
• Kaldor, Mary and Muro, Diego (2003) Nationalist and Religious Militant Networks, in Kaldor, Mary, Helmut Anheier and Marlies Glasius eds. Global Civil Society 2003 (Oxford: Oxford University Press);
• Kedourie, Elie, Nationalism, 3rd ed / Repr. with revisions and afterword, London: Hutchinson, 1985;
• Schnell, Izhak, Introduction: Changing territorial concepts in Israel, GeoJournal 53: 213–217, 2001.
• Smith, Anthony D. Memory and modernity: reflections on Ernest Gellner’s theory of nationalism, Nations and Nationalism, Vol. 2, No. 3, 1996;
• Smith, Anthony D. National Identity, London: Penguin Books, 1991;
• Smith, Anthony D. Nationalism and modernism : a critical survey of recent theories of nations and nationalism, New York: Routledge, 1998;
• Smith, Anthony D. An Ethno-National Revival? Chapter 3 in Nations and Nationalism in a Global Era, Cambridge: Polity Press, 1995;
• Smith, Anthony D. Theories of Nationalism, New York: Holmes & Meier, 1983;